אייראפעאישער פאראיין

דער אייראָפּעישער פֿאַראיין אדער דער אייראפעישער פאַרבאַנד (איי־פֿ) איז א פארבאנד פון 28 לענדער מיט א פאראייניגטן מארק און בשותפותדיקע אינסטיטוציעס. רוב פון די מיטגלידער מדינות טיילן זיך מיט דער זעלבער מטבע, דער איירא.

אין 1957 האבן זעקס לענדער אויפגעשטעלט די אייראפעישע עקאנאמישע געמיינדע. מיט דעם האט זיך אנגעהויבן וואס איז היינט געווארן דער אייראפעישער פארבאנד.

געשיכטע

נאך דער צווייטער וועלט מלחמה, איז באשלאסן געווארן דער געדאַנק אַז אַן אייראפעישע צאמשטעלונג איז דער איינציגער וועג צו האַנדלען מיט די פארביי-גייענדע נאציאנאליזם פון וואס דער קאָנטינענט האט זיך געפלאגט. זשאַן מאָנע, ראבערט שומאַן און קאָנראַד אַדענאַוער האבן דאס איבערגעגעבן אין אַ רעדע אין יאר 1950, דער באַוואוסטער שומאַן פּלאַן. א יאָר שפּעטער איז די אייראפעישע קוילן און שטאָל געמיינדע געגרינדעט געווארן מיט דעם אפמאך פון פּאַריז דורך בעלגיע, פֿראַנקרייך, איטאליע, לוקסעמבורג, האלאנד און מערב דייטשלאַנד.

אין די 1950ער יארן איז אנגענומען געווארן אין אייראפע אז מען דארף פארשטערקערן די אינטעגראציע אויפן קאנטינענט. די קוילן און שטאל געמיינדע איז געווארן אַזוי געראָטן אַז אין יאר 1957 איז באַשלאָסן געווארן צו ציען ווייטערע צאמבינדונגען. דער אפמאך פון רוים, געחתמעט דורך די זעלבע זעקס לענדער האט געגרינדעט די אייראפעישע עקאָנאָמישע געמיינדע און די אייראַטאָם. נאך דעם בריסל אפמאך אין יאר 1965, האבן די דרייַ אָרגאַניזאַציעס זיך צאמגעשטעלט אין 1967, ווען זיי האבן אנגעהויבן צו אַרבעטן אונטער דעם נאָמען אייראפעישע געמיינדע. דאס האט געפירט צום פאָרלייגן פון א קאמיסיע, ראט און פּאַרלאַמענט. בריטאניע, וואס האט מורא געהאט פון פארלירן איר סואוורעניטעט, האט זיך נישט איינגעשלאסן און האט אויפגעשטעלט, אום 3טן מיי 1960, א קאנקורענץ ארגאניזאציע - די אייראפעאישע פרייהאנדל אסאסיאציע (EFTA), וואס האט איינגעשלאסן דאס פאראייניגטן קעניגרייך און נאך עטלעכע לענדער.‏^[1]

אין יאר 1973, האבן דענמאַרק, אירלאַנד און דאס פאראייניגטע קעניגרייך זיך אייַנגעשלאָסן צו דער אייראפעישער געמיינדע. גריכנלאנד האט זיך אייַנגעשלאָסן אין יאר 1981, שפאניע און פּאָרטוגאַל אין יאר 1986. דער אפמאך פון מאַסטריכט האט באצייכענט די שאַפונג פון דעם אייראפעישן פֿאַרבאנד. דאס האט געלייגט דעם יסוד פֿאַר ווייַטער פארמען פון צוזאמענארבעט אין די געביט פון אויסערלענדישע ענינים און זיכערהייַט פּאָליטיק, לעגאַל און אינערלעכער ענינים, און אויך די פאָרמירונג פון דעם עקאנאמישע און געלט פאראיין און די פלענער פון שענגען צו שאפן אַ פרייען פארקער פאר מענטשן. אין יאר 1995 האבן עסטרייך, פינלאַנד און שוועדן זיך אייַנגעשלאָסן צום אייראפעישן פארבאנד.

דער איירא איז געווארן איינגעפירט אין יאר 2002. צען נייע לענדער האָבן זיך אייַנגעשלאָסן צום פארבאנד אין יאר 2004: ציפערן, עסטלאנד, אונגארן, לעטלאנד, ליטע, מאַלטאַ, פוילן, סלאָוועניע, סלאָוואַקײַ און טשעכיי. אין 2007, זענען צוקומען בולגאַריע און רומעניע, און אין 2013, קראאטיע. אַזוי האט דער אייראפעישער פארבאנד היינט 28 מיטגליד שטאַטן.

נאמען

דער נאמען פונעם פארבאנד אין די פארשידענע אפיציעלע שפראכן:

שפראך	נאמען
אונגאריש	Európai Unió
איטאליעניש	Unione europea
איריש	An tAontas Eorpach
בולגאריש	Европейски съюз
גריכיש	Ευρωπαϊκή Ένωση
דייטשיש	Europäische Union
דעניש	Den Europæiske Union
האלענדיש	Europese Unie
טשעכיש	Evropská unie
ליטוויש	Europos Sąjunga
לעטיש	Eiropas Savienība
מאלטעזיש	Unjoni Ewropea
סלאוואקיש	Európska únia
סלאוועניש	Evropska unija
ענגליש	European Union
עסטיש	Euroopa Liit
פארטוגעזיש	União Europeia
פויליש	Unia Europejska
פֿיניש	Euroopan unioni
פֿראנצויזיש	Union européenne
קראאטיש	Europska unija
רומעניש	Uniunea Europeană
שוועדיש	Europeiska unionen
שפאניש	Unión Europea

געאגראפיע

די מיטגליד שטאטן פונעם אייראפעישן פארבאנד באדעקן א שטח פון 4,423,147 קוואדראט ק"מ (1,707,787 קוואדראט מייל). דער העכסטער שפיץ איז מאן בלאנק אין די אלפן, 4,810.45 מעטער (15,782 פיס) איבערן ים פלאך. דער נידריקסטער פונקט אינעם איי־פֿ איז זידפלאספאלדער אין האלאנד, 7 מ (23 פיס) אונטערן ים פלאך. די לאנדשאפט, קלימאט און עקאנאמיע פונעם איי־פֿ זענען באאיינפלוסט פון זיין בארטן־ליניע וואס איז לאנג 65,993 ק"מ (41,006 מייל).

די באפעלקערונג פונעם אייראפעישן פארבאנד וואוינט בעיקר—75%—אין שטאטישע שטחים. שטעט זענען פארשפרייט איבערן פארבאנד, אבער גאר א סך זענען קאנצענטרירט אין און ארום בענעלוקס.

מיטגליד לענדער

זעט דעם הויפּט אַרטיקל – מיטגלידשטאט פונעם אייראפעישן פארבאנד

זייט דעם 1טן יולי 2013 אנטהאלט דער אייראפעישער פֿאַרבאַנד 28 מיטגליד שטאַטן, אַ טעריטאָריע פון 4,423,147 ק"מ² און בערך 510,000,000 איינוואוינער. אויב מען וואלט אים פאררעכנט ווי אַ לאנד, איז דער אייראפעישער פֿאַרבאַנד דער זיבעטער גרעסטער אָרט אין דער וועלט אין טעריטאָריע, און דער דריטער נאָך כינע און אינדיע אין באַפעלקערונג.

גרינדערס

אריינגעטרעטן 1973

אריינגעטרעטן 1981

גריכנלאנד

פארלאזט 1985

גרינלאנד*

אריינגעטרעטן 1986

אריינגעטרעטן 1990

מזרח דייטשלאנד**

אריינגעטרעטן 1995

אריינגעטרעטן 2004

אריינגעטרעטן 2007

אריינגעטרעטן 2013

קראאטיע

*גרינלאנד האט אריינגעטרעטן אלס טייל פון דענמארק, אבער שפעטער האט באקומען א מאס אויטאנאמיע, און האט באשלאסן צו פארלאזן די געמיינדע.
**מזרח דייטשלאנד און מערב דייטשלאנד זענען געווארן פאראייניקט אין 1990, און זייט דעמאלסט איז דאס פאראייניקטע לאנד א מיטגליד פונעם אייראפעישן פארבאנד.
***צפון ציפערן איז אפיציעל א טייל פון ציפערן (און דעם איי־פ) אבער די רעגירונג הערשט נישט דארט.

כדי צו ווערן א מיטגליד, דארף א לאנד זיך צופאסן צו די קאפנהאגן קריטעריע, וואס זענען געווארן דעפינירט ביי דער 1993 אסיפה פונעם אייראפעישן ראט אין קאפנהאגן. די קריטעריע פאדערן א סטאבילע דעמאקראטיע וואס רעספעקטירט מענטשן־רעכטן און די הערשפאט פון געזעץ, א מארק עקאנאמיע, און אננעמען אלע התחייבותן פון מיטגלידערשאפט, כולל איי־פֿ געזעץ. קיין לאנד האט קיינמאל נישט פארלאזט דעם פארבאנד, כאטש גרינלאנד (אן אויטאנאמישער פראווינץ פון דענמארק) האט צוריקגעצויגן אין 1985. דער ליזבאן אפמאך אנטהאלט א פאראגראף לויט וואס א מיטגליד קען פארלאזן דעם פארבאנד.

די זעקס לענדער איסלאנד, אלבאניע, באסניע און הערצעגאווינע, מאנטענעגרא, מאקעדאניע, סערביע און טערקיי זענען "קאנדידאט לענדער", ד"ה זיי קומען אין באטראכט פאר מיטגלידערשאפט.

פאליטיק

דער אייראפעישער פארבאננד האט זיבן אנשטאלטן: דער אייראפעישער פארלאמענט, דער ראט פונעם אייראפעישן פארבאנד, די אייראפעאישע קאמיסיע, דער אייראפעישער ראט, דער אייראפעישער צענטראלבאנק, דער געריכט פונעם אייראפעישן פארבאנד און דער אייראפעישער רעכענונגס הויף.

עקאנאמיע

איין צוועק פונעם איירא איז צו שאפן אן איינציקן מארק דורך, למשל, מאכן גרינגער פאר בירגער צו פארן, פארמיידן קורס פראבלעמען, שאפן א פאראיינגטן פינאנציעלן מארק און נידעריגע פראצענט צינזן. נאך א צוועק איז צו שאפן א וואלוטע וואס ווערט געניצט אינטערנאציאנאל און געשיצט קעגן שאקן דורכן גרויסן קוואנטיטעט פון האנדל אינערהאלב דער אייראזאנע.

סביבה

אין 2007, האבן די מיטגלידער שטאטן מסכים געווען אז דער אייראפעישער פאראיין זאל ניצן 20% דערנייבארע ענערגיע אין צוקונפט.

דעמאגראפיע

די גארע באפעלקערונג פונעם אייראפעישן פארבאנד אין 2013 איז געשאצט צו 505,665,739.

אינעם איי־פֿ געפינען זיך 16 שטעט מיט א באפעלקערונג העכער פון א מיליאן; די גרעסטע פון זיין איז לאנדאן.

ראַנג	נאמען פון שטאָט	לאנד	באפעלקערונג
1	לאנדאן	פאראייניגטע קעניגרייך	11,905,500
2	פאריז	פראנקרייך	11,532,409
3	מאדריד	שפאניע	5,804,829
4	בערלין	דייטשלאנד	4,971,331
5	בארצעלאנע	שפאניע	4,440,629
6	אטען	גריכנלאנד	4,013,368
7	רוים	איטאליע	3,457,690
8	האמבורג	דייטשלאנד	3,134,620
9	מילאן	איטאליע	3,076,643
10	קאטאוויץ	פוילן	2,710,397

אין 2010, האבן געוואוינט 47.3 מיליאן מענטשן אינעם אייראפעישן פארבאנד וואס זענען געבוירן אין אן אנדער לאנד נישט וואו זיי האבן געוואוינט. דאס איז 9.4% פון דער גאנצער איי"פֿ באפעלקערונג. פון זיי these, 31.4 מיליאן (6.3%) זענען געבוירן געווארן אינדרויסן פונעם איי"פֿ און 16.0 מיליאן (3.2%) זענען געבוירן געווארן אין אן אנדער איי"פֿ מיטגליד שטאַט. די גרעסטע צאל מענטשן געבוירן אינדרויסן פונעם איי"פֿ זענען געווען אין דייטשלאנד (6.4 מיליאן), פראנקרייך (5.1 מיליאן), דאס פאראייניגטע קעניגרייך (4.7 מיליאן), שפאניע (4.1 מיליאן), איטאליע (3.2 מיליאן), און האלאנד (1.4 מיליאן).