דאס שווארצע בוך
|
דער אַרטיקל איז אַ יתום, ווייל ווייניק אָדער קיין אַרטיקלען פאַרבינדן צו אים. זייט אַזוי גוט שאַפט לינקען צו דעם בלאַט פון אַרטיקלען וואָס האָבן אַ שייכות; ס׳איז פאַראַן פאָרשלאָגן. |
דאָס שוואַרצע בוך איז אַ זאַמלונג פון דאָקומענטן און עדותן וועגן חורבן אייראָפּע און דער באַטייליקונג פון יידן אין קאַמף קעגן נאַצי־דייטשלאַנד בעת דער צווייטע וועלט מלחמה. געשאַפן אין סאָוועטן פאַרבאַנד אויף רוסיש דורך יידישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט, אונטער רעדאַקציע פון איליאַ ערענבורגן און וואַסילי גראָסמאַנען אין די 1940ער יאָרן, איז דאָס בוך געווען אַ לאַנגע צייט ניט פאַרעפנטלעכט געבליבן.
געשיכטע פון דעם בוך[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
די מיליטערישע רעפּאָרטערן וואַסילי גראָסמאַן און איליאַ ערענבורג האָבן נאָך אין 1944-1943 אָנגעהייבן צו זאַמלען דאָקומענטן, בריוו און פּערזענלעכע דערמאָנונגען וואָס שייך די אכזריות און רציחות איבערן יידישן פאָלק אויף די שטחים אָקופּירט דורך דייטשלאַנד. גראָסמאַנס בוך־רעפּאָרטאַזש וועגן טרעבלינקע ("טרעבלינקער גיהנום", 1944) פאַרעפנטלעכט אין רוסיש צוזאַמען מיט אַ פראַגמענט פּובליקירט אין זשורנאַל "זנאַמיאַ" זיינען געווען די ערשטע פּובליקאַציעס, און זיי זיינען נאָכגעפאָלגט געוואָרן דורך ערענבורגס און גראָסמאַנס זאַמלונג "מערדער פון פעלקער" (1945-1944) אין יידיש און זאַמלונג "איין הונדערט בריוו" (1944) אין פראַנצייזיש. אָ דאָס זיינען געווען די פאָרגייער פון דעם גרעסערן פּראָיעקט, וואָס האָט באַקומען שוין אין 1943 דעם נאָמען "דאָס שוואַרצן בוך". לויט דער איניציאַטיוו פון ערענבורגן איז געשאַפן געוואָרן די "ליטעראַרישע קאָמיסיע" ביים אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט, וואָס האָט געמוזט באַטייליקן זיך אין רעדאַגירן און אַרויסגעבן דעם בוך. אין רעדאַגירן און אָנשרייבן די מאַטעריאַלן האָבן אָנטייל גענומען טאַלאַנטירטע יידישע און אויך עטלעכע ניט־יידישע זשורנאַליסטן און שרייבער, צווישן אַנדערע אברהם סוצקעווער, לייב קוויטקאָ און אַ סך אַנדערע. עטלעכע פון די מחברים זיינען אין די יאָרן פון דער "קאַמף קעגן קאָסמאָפּאָליטיזם" רעפּרעסירט געוואָרן.
בעת די ליטעראַרישע קאָמיסיע איז שוין געווען ביים צוגרייטן דעם בוך צום דרוק, האָט דער פירער פון סאָוועטישן אינפאָרמביוראָ (און אין דער זעלבער צייט אויך דער פאָרזיצער פון דעם יידישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט) שלמה לאָזאָווסקי באַפוילן, די אַרבעט פון דער קאָמיסיע זאָל אָפּגעשטעלט ווערן און אַלע מאַטעריאַלן זאָלן איבערגעגעבן ווערן דעם קאָמיטעט גופא. באַלד נאָך דעם איז אין פּרעס דערשינען די ערשטע קריטיק קעגן איליאַ ערענבורגן. זינט דער צייט האָט ערענבורג אָפּגעזאָגט פון ווייטער אַרבעטן איבערן בוך. אַ נייע רעדקאָלעגיע האָט געמאַכט אַ ריי ענדערונגען אין טעקסט און דער כתב יד איז געשיקט געוואָרן אין ארץ ישראל, רומעניע, פאַראייניקטע שטאַטן און אַנדערע לענדער. די ערשטע פּובליקאַציעס פון בוך זיינען געווען די איבערזעצונגען אויף ענגליש און רומעניש, פאַרעפנטלעכט אין 1946 אין די פאַראייניקטע שטאַטן און רומעניע. אין 1968 איז דער כתב יד, וואָס איז אַמאָל אַמאָל געשיקט געוואָרן אין פּאַלעסטינע, דערשינען אין מדינת ישראל אויף עברית.
דער גורל פון דעם בוך אין סאָוועטן פאַרבאַנד גופא איז אָבער געווען ווייט ניט דערפאָלגרייך. אין 1947 האָט די פּראָפּאַגאַנדע אָפּטייל פון דער פּאַרטיי קריטיקירט די אידיי פון דעם בוך און אָנגערופן אים "ניט־צוועקמעסיק". ניט געקוקט דערויף איז דער דרוק (אין פאַרלאַג "דער אמת") ניט אָפּגעשטעלט געוואָרן. אין 1948, מיטן פאַרמאַכן פון יידישן אַנטיפאַשיסטישן קאָמיטעט, זיינען דער גאַנצער זאַץ און די כתב ידן ליקווידירט געוואָרן.
1980 אין ירושלים איז דער גאַנצער בוך דאָס ערשטע מאָל פאַרעפנטלעכט געוואָרן אויף רוסיש.
אינהאַלט[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
קאַפּיטלען פון בוך זיינען אָנגערופן לויט רעספּובליקן: "אוקראַינע", "בעלאַרוס", "ר.ס.פ.ס.ר." (רוסלאַנד), "ליטע" און "לעטלאַנד", ווי אויך "די סאָוועטישע פעלקער זיינען פאַראייניקט", "פאַרניכטונגסלאַגערן", "קאַטן".
ליטעראַטור[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
- Дектор Ф. (1980). От издателей "Черной книги". В кн. "Черная Книга", Йерусалим
- Кермиш И. (1980). Из истории рукописи "Черной книги". В кн. "Черная Книга", Йерусалим