אינקוויזיציע
די אינקוויזיציע איז א מוסד פון דער קאטוילישער קירכע אנגעפירט דורך פאנאטישע פריסטערס ארויפצוצווינגען און אפצוהיטן אז די המון עם היט ערליך קריסטליכע געזעצן.
זי איז אויך באקאנט אלס די ״שפאנישע אינקוויזיציע״ אבער אין ווארהייט איז די אינקוויזיציע געווען אקטיוו אין פארשידענע אייראפעאישע לענדער זייט די מיטל אלטער יארן.
די אינקוויזיציע פארשער זענען ארומגעפאהרן אַליין אָדער אין גרופווייז אין די שטעט און דערפער, ערקלערט די קאַטהאָליקע אמונה פארן המון עם, געהערט וידויים און אויסגעטיילט שטראָף אויף זינדיקע וואָס אפגעזאגט צו צוריקקומען צו זייער אמונה אפילו נאָך עס איז געווען קלאָר צו זיי אַז דאָס איז פאַרקערט צו קירכעס. שטעלונג. די קירכע האָט נישט געהאַט קיין אויטאָריטעט אויסצופירן מענטשן צום טויט, און אויב א פערזאן פון דער קאטוילישער קירכע האָט אפגעזאגט צו אָננעמען דאָס געזעץ פון דער קירכע, האָט די קירכע איבערגעגעבן דעם מענטש צום ציווילע אָרעם, וואָס האָט אין מערסטע פאלן געטויט די מענטשן. אוטו דע פעה, דער פּראָצעס פון גאָט, איז געווען די ערשטער קורס געצייַג געניצט דורך זיי צו דערגרייכן זייערע אפפער
דער וועג פון אומברענגען האט אויסגעשלאסן בלוט פארגיסונג דערפאר פלעגן זיי פארברענען און דאס אינמיטן שטאט יעדער זאל זעהן און פארכטן
רובֿ פון די אינקוויזיציע געריכטן זענען געווען וועגן נישטיגע ענינים און געענדיקט מיט אַ סימבאָליש שטראָף אַזאַ ווי תפילה, פאַסטינג ביז דעם 16 טן יאָרהונדערט זענען קוים עטוואס מענטשן געבראכט צו די פאָרפראַנט פון די אינקוויזיציע און די אידן זענען בכלל נישט אין זייערע אויטוריטעט- די ריכטער פון די אינקוויזיציע נאָר געמשפט קריסטן (כאָטש די אנוסים זענען געהאלטן גווארן קריסטלעך פֿאַר דעם צוועק).
די אינקוויזיציע איז געווען געוואוינט צו פייניגען ווי אַ רוטין, און אפילו דאַקיומענטירט די פּראָצעדור אין אָרדערליכע פּראָטאָקאָלס. די מיטל אלטער יארן געזעץ קען נישט נאר דערקענען שולד דורך עדות און באווייז, און אפילו דער בלויז מודה זיין פון אַ מענטש 'ס שולד איז געווען גענוג. די נוצן פון פּייַניגונג איז דעריבער אַ וויכטיגער מיטל אין די אויגן פון די אינקוויזיציע דען די קאַטוילישע קירכע ערלויבט זיי שוין אין די 13'טע יאָרהונדערט זיך צו באנוצען מיט פייניגונג און פאלטער מיטלען.
כּדי צו מאַכן דעם רושם פון אַ יושרדיק, אָרדערליך און גערעכט גוף, זענען די פייניגונג שטאפלען אָפט איבערגעהיפּערט פֿון די פּראָטאָקאָלס.אָבער פֿון די פעללער וואָס די פּייַניגונג איז געווען דאַקומענטירט ,קען געלערנט ווערען אַז די געדויער פון די פּייַניקגנג איז געווען לימיטעד אין צייט.
די קירך האט פארבאטן בלוט פארגיסונג ביי פײַניקן, און די אינקוויזיטאָרן האבן ערפינדן א פארשידענע פײַניגונג מעטאדן, וואָס האָבן נישט איבערגעריסן דעם פארבאט כאטש גענוג אכזריות'דיג
די אינקוויזיציע איז אנגעפירט געווארן דורך א אייגענע מיליטער וואס איז געווען אונטער געווארפן אונטער דעם הויפט איקוויזיטאר.
דער מערסט באקאנטער הויפט אינקוויזיטאר איז געווען דער גלח טארקוועמאדא וועלכער האט צוגעברענגט צו דער טרויעריגער גירוש שפאניע (אדער גירוש ספרד) דער געצוואונגענער גירוש (פארטרייבונג) פון דער אידישער געמיינדע וואס האבן געוואוינט אין שפאניע בשנת ה'רנ"ב (1492), און איז אויך אריבער בשנת ה'רנ"ז (1497) צו די אידן פון פארטוגאל, און אום ה' רנ"ח (1498) אויף די אידן וואס האבן זיך געפונען אונטער דעם קעניגרייך פון נאווארע וואס איז צפון פונעם אייבערישן האלבאינזל. דער גירוש האט נאכגעפאלגט א באפעל וואס איז פארשפרייט געווארן דורך פֿערדינאנד דער צווייטער קעניג פון אַראַגאן און זיין ווייב, די קעניגן איזעבעלא די ערשטע פון קאסטילע אין דעם באפעל ווערט געזעצליך פארבאטן פאר אידיש גלויבענדע צו וואוינען אונטער די פאראייניגטע קעניגרייך פון קאסטילע און ארעגאן.
די אידן האבן געהאט אן אויסוואל: זיך צו שמד'ן צו קריסטנטום אדער צו פארלאזן דאס לאנד אין לויף פון פיר מאנאטן. א טייל אידן האבן אויסגעקליבן זיך צו שמד'ן, כאטשיג אויסערליך, און זענען געבליבן אין שפאניע ווי אנוסים (מאראנאס). די אידן וועלכע זענען פארטריבן געווארן זענען אנטלאפן צו דערנעבענדיגע לענדער ביי די בארטענעס פונעם מיטלענדישער ים צו צפון אפריקע און צו דער אטאמאנישער אימפעריע, און אין אייראפע: קיין פראנקרייך, איטאליע, בולגאריע, די נידריגע לענדער (היינט האלאנד און בעלגיע) און דייטשלאנד.
די באפעל האט אפגעשפיגעלט די פאנאטיש אידעלאגישע פאליטיק פון די שפאנישע קעניגרייך וואס האט געוואלט ערצייגן א פאראייניגט קריסטליכע קעניגרייך, אן קיין רעליגיעזע מינאריטעט. אין דער זעלבער צייט וואס מען האט דעפארטירט די אידן האט די רעגירונג שוין געוועבט פלענער איבער דער פארטרייבונג פון די מוסולמענער פון שפאניע. נאך א סעריע פון מוסלעמענע גירושים פון גרענאדע האט דאס קאסטילע קעניגרייך אין יאר ה'רס"ב (1502) ארויסגעגעבן א קעניגליכע באפעל אויף די מוסלעמענער וואס וואוינען אונטער די קעניגרייך זיך צו טוישן צו קריסטענטום אדער צו פארלאזן די לאנד. צוליב די באפעל האבן א טייל מוסלעמענער אויסדערוועלט צו לעבן ווי מוסלמענער מאראנאס (Moriscos) און די אנדערע זענען פארטריבן געווארן. אין יאר ה'רס"ז (1507) איז די גירוש באפעל פארשפרייט געווארן אויך צו אנדערע לענדער אונטער דער הערשאפט פון דעם שפאנישן קעניגרייך, דרום איטאליע, סיציליע און סארדיניע.
וואס דעם צוליב ווערט עס באקאנט אלס שפאנישע אינקוויזיציע
נאָך דער זעלבשטענדיקייט פון די שפּאַנישע קאָלאָניעס אין דרום אַמעריקע, האבן זיי אין דעם 19טן יאָרהונדערט מבטל געווען די אינקוויזיציע אין די פאַרשידענע לענדער (1813-1825). נאָך דער ליבעראלער רעוואָלוציע פון 1820 אין פארטוגאל, איז די פּאָרטוגעזישער אינקוויזיציע בטל געוואָרן אין 1821, דערנאָך די אינקוויזיציע אין בראזיל. אין שפאניע איז די אינקוויזיציע ארויס פון געזעץ ערשט אין 1834.
פיל ביכער זענען ארויסגעקומען דורך די יארן וועגן דער אינקוויזיציע.