עשרת ימי תשובה

עשרת ימי תשובה - (10 צוריק-קער טעג), אזוי ווערן גערופען די ערשטע צען טאג פון יאהר אין די אידישע קאלענדער, וואס הויבן זיך אן מיט די יום טוב ראש השנה און ווערן פארענדיקט מיט יום כיפור.

באזונדערהייט פון די צען טאג

דער אידישער גלויבונג לויטעט אז אין ראש השנה ווערט פון פאראויס אפגעשטימט דורך גאט וואס וועט דעם מענטשן טרעפן דורך די נייע יאר. אויך לויטעט זי אז די טרעפונגען וואס גאט באשערט דעם מענטש, ווענדעט זיך אין די אקטן פון דעם מענטש. אין צוגאב, גלויבן רעליגיעזע אידן, אז אין די צען טאג פון ראש השנה ביז יום כיפור איז נאך מעגליך צו ענדערן דעם באשטימטן פסק דין פון שלעכטס צו גוטס דורך דריי זאכן: תשובה, תפילה און צדקה, דעריבער ווערן די טעג אנגערופן "די צען תשובה טעג".

תשובה תפילה און צדקה

תשובה

דאס ווארט תשובה אין פרייע אפטייטש צו אידיש מיינט "זיך צוריקקערן". כלאמערשט: "צוריק צו דעם אלטן וועג" (דער וועג פון תורה).

תשובה ווערט פראקטיצירט דורך: 1. חרטה אויף די פערגאנגענהייט. 2. אפלאזן די נישט רעליגיעזע אויסגעהאלטענע אקטן, נישט טאן מער קיין עבירות. 3. "קבלה מכאן ולהבא" - פארנעמען זיך צו פירן לויט די פארשריפטן פון די רעליגיע. אין דער ספר "שערי תשובה" טוט רבינו יונה ערקלערן און פארברייטערן די טעמע פון "תשובה".

אין די טעג וואס ווערן אנגערופן "עשרת ימי תשובה" טוען רעליגיעזע אידן אפרעכטן "תשובה" אין גרעסערע מענגן ווי אין איינפאכע טעג, באזירט צו דער גלויבונג אז אין די טעג גאט טוט משפט'ן יעדן באשעפעניש, און באשטימט א אינדיווידואלער פסק דין וואס ווערט געזיגלט יום כיפור. דאס האלס ווענדעט זיך אין די אקטן פון דער אינדיווידואלער מענטש צום גוטן אדער צום שלעכטן.

די גלויבונג לויטעט, אז ראש השנה ווערט די בעפעלקערונג איינגעטיילט אין דריי טיילן:

1. "צדיקים" (רעכטפארטיגע) - אזעלכע וואס זייערע מצוות זיינען מער ווי זייערע עבירות. די ווערן גלייך פארשריבן אין דעם "בוך פון לעבן" (ספר החיים) צום לעבן.
2. "בינונים" (מיטלגאטונגע) - אזעלכע וואס זייערע גוטע און נישט גוטע אקטן זענען גלייך אויף גלייך. די גיבט מען צייט ביז יום כיפור צו פארמערן די גוטע אקטן דורך פראקטיצירן וואס מער פון זיי און זיך דערווייטערן פון נישט גוטע אקטן, און דורך "תשובה" וואס ווערט געמאכט לויט די פארשריפטן פון די תורה און חז"ל מעקט מען אויס די נישט גוטע אקטן ווי זיי וואלטן קיינמאל עקזיסטירט.
3. "רשעים" (בייזוויליגע) - אזעלכע וואס זייערע נישט גוטע אקטן זענען מער פון זייערע גוטע אקטן. די ווערן באלד פארשריבן אין דעם "בוך פון פארשטארבענע" (ספר המתים).

וויבאלד דער מענטש ווייסט דאך נישט צו וועלכער גרופע ער באלאנגט, כדי ער זאל חלילה נישט פארשריבן ווערן אין דעם "בוך פון פארשטארבענע" (אין פאל ער איז א בינוני און האט נישט מצליח געווען צו ברענגן זיינע רעכטפארטיגע אקטן צו איבערוועגן די שולדען) טוען די גלויביגע אידן פארמערן מיט "תשובה" צו אפמעקן וואס מער פון די בייזוויליגע אקטן.

תפילה

רעליגעזע אידן זאגן ספעציעלע סליחות (איבער בעטונג'ס געבעטן) אין די פארטאגס שטונדן פון די וואכן טאג פון עשרת ימי תשובה.

ביי די רעגעלמעסיגע געבעטן (שחרית, מנחה און מעריב) לייגן זיי אויך צו ספעציעלע געבעטן ווי אבינו מלכנו און זכרנו לחיים.

תהלים ווערט אויך געזאגט פיל מער ווי אין דורכשניטליכע טעג.

צדקה

עס איז זעהר איינגעפירט אין די ארטאדאקסישע קרייזן צו פארמערן מיט צדקה, סיי דורך זאמלען, סיי דורך ביישטייערן, אין די וואכן טאג פון עשרת ימי תשובה, באזירט אויף פערשידענע פסוקים ווי "חטאיך בצדקה פרוק" (דיינע זינד מיט צדקה לייז אויס) און "צדקה תציל ממות" (צדקה וועט ראטעווען פון טויט).

ספעציעלע הלכות און מנהגים

איבער די טעג זענען דא פארשידענע הלכות און מנהגים, פאלגענד איז א רשימה.

כפרות

עיקר ארטיקל: כפרות

עס איז א מנהג ביי אידן, אז אין די טעג צווישן ראש השנה און יום כיפור נעמט מען א בעל חי, אדער געלט, און מען דרייט זי ארום העכער דעם קאפ דריי מאל זאגענדיג א געבעט וואס הויבט זיך אן מיט די ווערטער: "זה חליפתי, זה כפרתי" (בעדייט: דאס איז מיין אויסטויש, דאס איז מיין פערצייאונג).

א טייל פירן זיך צו מאכן די מנהג ערב יום כיפור דוקא.

פת פלטר

אין שלחן ערוך ווערט גע'פסק'נט אז אין די טעג פון "עשרת ימי תשובה" זאל מען מער אין אכט נעמען פערשידענע חומרות ווי א גאנץ יאר, ווי צום ביישפיל: אפילו די וואס א גאנץ יאר עסן זיי "פת פלטר" אדער ווי מען רופט דאס היינט "פת עכו"ם", זאלען אין די טעג נישט עסן דאס.

קברי צדיקים

אין די חרדישע קרייזן איז זעהר איינגעפירט אז אין די טעג גייט מען אויף קברים פון צדיקים זיך אויסבעטן א גוט יאר אין דעם זכות פון די צדיקים.

אנטשולדיגן

אין די טעג פון "עשרת ימי תשובה" איז איינגעפירט ביי רעליגיעזע אידן זיך צו אנטשולדיגן איינער פארן צווייטן אויף בייזוויליגע אקטן וואס זענען פראקטיצירט געווארן פון איינעם געגן צווייטן דורך אויס דעם פערגאנגענהייט, די דאזיגע אקט ווערט אנגערופן זיך "איבערבעטן".