מארי קירי – װיקיפּעדיע

מארי קירי
Marie Curie
הויפט ביישטייערן

מארי קירי (פאר 1907)
געבורט	7 נאוועמבער 1867 ווארשע, קאנגרעס פוילן, רוסלענדישע אימפעריע
טויט	4 יולי 1934 (אלט 66) סאנסעלעמאז, Q388949, פראנקרייך
פעלדער	ראדיאאקטיוויטעט, כעמיע, פיזיק
וואוינארט	פוילן, פראנקרייך
פרעמיעס און פארערונג	נאבעל פריז פאר פיזיק (1903) נאבעל פריז פאר כעמיע (1911)
זיווג	פיער קירי
נאכקומלינגען	אירען זשאליא-קירי, עווא קירי
פארשונג וועגן ראדיאאקטיוויטעט אנטפלעקן ראדיום און פאלאניום

מאַרי סקלאדאווסקאַ־קירי (Maria Salomea Skłodowska-Curie, ‏7טן נאוועמבער 1867 – 4טן יולי 1934) איז געווען א פיזיקער און כעמיקער באוואוסט פאר איר פיאנערישער פארשונג וועגן ראדיאאקטיוויטעט. זי איז געווען דער ערשטער מענטש צו ווערן באלוינט צוויי מאל מיט א נאבעל פריז^[1]—אין פיזיק און אין כעמיע. זי איז געווען די ערשטע פרוי פראפעסאר אין דעם אוניווערסיטעט פון פאריז. זי האט אנטפלעקט צוויי עלעמענטן—פאלאניום און ראדיום.

קירי האט אנטוויקלט די טעאריע פון ראדיאאקטיוויטעט.

יונגע יארן

[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]

מארי קירי איז געבוירן דעם 7טן נאוועמבער 1867 אין ווארשע, קאנגרעס פוילן אין דער רוסלענדישער אימפעריע, מיטן נאמען מאריא סקלאדאווסקא (פּויליש: Maria Skłodowska). אלס א פרוי און אויך וועגן די אנטי־פוילישע אקטיוויטעטן פון דער רוסישער רעגירונג נאך דעם יאנואר רעוואלוציע האט זי נישט געקענט שטודירן אין אוניווערסיטעט. דערפאר האט זי געארבעט עטלעכע יאר ווי א לערערין. אין 1891 ווען זי איז געווען אלט 24 האט זי זיך געצויגן, פאלגנדיק איר עלטערע שוועסטער, קיין פאריז, און דארט האט זי שטודירט כעמיע, פיזיק און מאטעמאטיק אינעם סארבאן. אין דעם סארבאן האט זי געטראפן דעם לעקטאר פיער קירי און זיי האבן חתונה געהאט. זיי האבן געהאט צוויי טעכטער.

רעפערענצן

[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]

↑ Nobel Laureate Facts. דערגרייכט דעם 26סטן נאוועמבער 2008.

זען • רעדן • ענדערן נאבעל פרעמיע פאר פיזיק געווינער
1901–1925	רענטגען (1901) • לארענץ, זימאן (1902) • בעקערעל, פיער קירי, מארי קירי (1903) • ריילי (1904) • לענארד (1905) • טאמסאן (1906) • מייקלסאן (1907) • ליפמאן (1908) • מארקאני, ברוין (1909) • וואן דער וואלס (1910) • ווין (1911) • דאלען (1912) • אנעס (1913) • לאוע (1914) • וו' ה' בראג, לארענס בראג (1915) • נישט געטיילט (1916) • בארקלא (1917) • פלאנק (1918) • שטארק (1919) • גיאם (1920) • איינשטיין (1921) • באהר (1922) • מיליקן (1923) • סיגבאן (1924) • פֿראנק, הערץ (1925)
1926–1950	פערען (1926) • קאמפטאן, ווילסאן (1927) • ריטשארדסאן (1928) • ברואיי (1929) • ראמאן (1930) • נישט געטיילט (1931) • הייזנבערג (1932) • שרעדינגער, דיראק (1933) • נישט געטיילט (1934) • טשאדוויק (1935) • העס, אנדערסאן (1936) • דייוויסאן, טאמסאן (1937) • פֿערמי (1938) • לארענס (1939) • נישט געטיילט (1940-1942) • שטערן (1943) • ראבי (1944) • פאולי (1945) • ברידזשמאן (1946) • עפלטאן (1947) • בלקט (1948) • יוקאווע (1949) • פאוול (1950)
1951–1975	קאקראפֿט, וואלטאן (1951) • בלאך, פערסעל (1952) • זערניקע (1953) • בארן, באטע (1954) • לאם, קוש (1955) • שאקלי, בארדין, בראטיין (1956) • יאנג, לי (1957) • טשערענקאוו, פראנק, טאם (1958) • סעגרע, טשעברליין (1959) • גלייזער (1960) • האפסטעדטער, מאסבאוער (1961) • לאנדאו (1962) • וויגנער, געפערט-מייער, יענסן (1963) • טאונס, באסאוו, פראכאראוו (1964) • טאמאנאגא, שווינגער, פֿיינמאן (1965) • קאסטלער (1966) • בעטע (1967) • אלווארעז (1968) • גיל-מאן (1969) • אלפֿווען, ניל (1970) • גאבאר (1971) • בארדין, קופער, שריפער (1972) • עסאקי, גיאווער, דזשאזעפסאן (1973) • רייל, יואיש (1974) • אגע באהר, מאטלסאן, ריינוואטער (1975)
1976–2000	ריכטער, טינג (1976) • אנדערסאן, מאט, וולעק (1977) • קאפיצא, פענזיאס, ווילסאן (1978) • גלאשא, סאלאם, וויינבערג (1979) • קראנין, פֿיטש (1980) • בלומבערגן, שולאוו, סיגבאן (1981) • ווילסאן (1982) • טשאנדארסעקאר, פֿאולער (1983) • רוביא, וואן דער מיר (1984) • קליצינג (1985) • רוסקא, ביניג, רארער (1986) • בעדנארץ, מולער (1987) • לעדערמאן, שווארץ, שטיינבערגער (1988) • ראמזי, דעמעלט, פאול (1989) • פרידמאן, קענדאל, טיילאר (1990) • דע-זשען (1991) • שארפאק (1992) • האלס, טיילאר (1993) • ברוקהויז, שול (1994) • פערל, ריינעס (1995) • לי, אשעראף, ריטשארדסאן (1996) • טשו, טאנודזשי, פיליפס (1997) • לאפֿלין, שטורמער, צואי (1998) • 'ט הופֿט, וועלטמאן (1999) • אלפֿעראוו, קרעמער, קילבי (2000)
2001 און ווייטער	קארנעל, קעטרלע, ווימאן (2001) • דייוויס, קאשיבא, דזשאקאני (2002) • אבריקאסאוו, גינזבורג, לעגעט (2003) • גראס, פאליצער, ווילטשעק (2004) • גלאובער, האל, הענש (2005) • מאטער, סמוט (2006) • פֿער, גרינבערג (2007) • נאמבו, קאבאיאשי, מאסקאווא (2008) • קאַא, בויל, סמיט (2009) • געאים, נאוואסעלאוו (2010) • פערלמוטער, שמידט, ריס (2011) • האראש, ווינלאנד (2012) • ענגלער, היגס (2013) • אמאנא, אקסאקי, נאקאמורא (2014) • קאדזשיטא, מאקדאנאלד (2015) • טהולעס, האלדיין, קאסטערליץ (2016) • ווייס, באריש, טארן (2017) • אשקין, מורו, סטריקלאנד (2018)

זען • רעדן • ענדערן נאבעל פרעמיע פאר כעמיע געווינער
1901–1925	וואן 'ט האף (1901) • פישער (1902) • ארהעניוס (1903) • ראמזיי (1904) • פאן באייער (1905) • מואסאן (1906) • בוכנער (1907) • ראדערפארד (1908) • אסטוואלד (1909) • וואלאך (1910) • קירי (1911) • גריניאר, סטבטטיע (1912) • ווערנער (1913) • ריטשארדס (1914) • ווילשטעטער (1915) • נישט באלוינט (1916–1917) • האבער (1918) • נישט באלוינט (1919) • נערנסט (1920) • סאדי (1921) • אסטאן (1922) • פרעגל (1923) • נישט באלוינט (1924) • זשיגמאנדי (1925)
1926–1950	סוודברג (1926) • וילנד (1927) • וינדאוס (1928) • הרדן, פון אוילר-שלפין (1929) • פישר (1930) • בוש, ברגיוס (1931) • לאנגמיור (1932) • נישט באלוינט (1933) • יורי (1934) • פרדריק ז'וליו-קירי, אירן ז'וליו-קירי (1935) • דביי (1936) • הוורת', קארר (1937) • קון (1938) • בוטנאנדט, רוז'יצ'קה (1939) • נישט געטיילט (1940–1942) • דה הווסי (1943) • האן (1944) • וירטאנן (1945) • סאמנר, נורתרופ, סטנלי (1946) • רובינסון (1947) • טיסליוס (1948) • גיאקו (1949) • דילס, אלדר (1950)
1951–1975	מקמילן, סיבורג (1951) • מרטין, סינג (1952) • שטאודינגר (1953) • פאלינג (1954) • ויגנו (1955) • הינשלווד, סמיונוב (1956) • טוד (1957) • סנגר (1958) • היירובסקי (1959) • ליבי (1960) • קלווין (1961) • פרוץ, קנדרו (1962) • ציגלר, נטה (1963) • האדזשקין (1964) • וודוורד (1965) • מוליקן (1966) • אייגן, נוריש, פורטר (1967) • אונסאגר (1968) • ברטון, האסל (1969) • ללויר (1970) • הרצברג (1971) • אנפינסן, מור, סטיין (1972) • פישר, וילקינסון (1973) • פלורי (1974) • קורנפורת', פרלוג (1975)
1976–2000	ליפסקומב (1976) • פריגוז'ין (1977) • מיטשל (1978) • בראון, ויטיג (1979) • ברג, גילברט, סנגר (1980) • פוקוי, הופמן (1981) • קלוג (1982) • טאובה (1983) • מריפילד (1984) • האופטמן, קרל (1985) • הרשבאך, לי, פולני (1986) • קראם, להן, פדרסן (1987) • דייזנהופר, הובר, מישל (1988) • אלטמן, סץ' (1989) • קורי (1990) • ארנסט (1991) • מרקוס (1992) • מוליס, סמית' (1993) • אולה (1994) • קרוצן, מולינה, רוולנד (1995) • סמליי, קורל, קרוטו (1996) • בויר, ווקר (1997) • קון, פופל (1998) • זוויל (1999) • היגר, מקדיארמיד, שירקאווה (2000)
2001 און ווייטער	נולס, נויורי (2001) • וורטריך, פן, טנקה (2002) • אגרה, מק'קינון (2003) • טשעכאנאווער, הערשקא, רויז (2004) • שאובין, גרבס, שרוק (2005) • קורנברג (2006) • ערטל (2007) • שימאמוראַ, צ'לפי, טסיין (2008) • יאנאט, רמאקרישנן, סטייץ (2009) • הק, נגישי, סוזוקי (2010) • שעכטמאן (2011) • לעפקאוויטש, קובילקה (2012) • ווארשל, קארפלוס, לויט (2013) • בציג, העל, מורנר (2014) • לינדאהל / מאדריך / סאנקאר (2015) • סאוואזש / סטאדארט / פערינגא (2016) • דובאשע / פֿראנק / הענדערסאן (2017) • ארנאלד / ווינטער / סמיט (2018)

דער ביאָגראַפישער אַרטיקל איז אַ שטומף. דאָס הייסט עס פעלן אין אים גרונטלעכע אינפאָרמאַציע איבערן פאַרשטאַנד פון דער טעמע. ביטע העלפט דאָס פאַרברייטערן.