באַקוקן דעם מקור פון קארל מארקס

{{פילאסאף
}}[[טעקע:Hw-marx.jpg|200px|קליין|דער פילאסאף קארל מארקס]]
[[טעקע:Karol Marx.B005.jpg|200px|קליין|דאָס קאַפּיטאַל]]
'''קאַרל היינריך מאַרקס''' ([[5טן מיי]] 1818 - [[14טן מערץ]] 1883) איז געווען א [[דייטשע|דייטשער]] דענקער און [[פילאסאף]],  [[עקאנאמיק|עקאנאמיקער]], [[סאציאלאגיע|סאציאלאג]], פאליטישער טעראטיקער, זשורנאליסט און סאציאליסטישער רעוואלוציאנער. ער איז געבוירן געווארן אין טריער, [[דייטשלאנד]], און האט שטודירט געזעצן און פילאסאפיע אין די אוניווערסטיטעטן פון [[באן, דייטשלאנד|באן]] און [[בערלין]].

ער איז געווען דער גרינדער פון [[מארקסיזם]], לויט וואס יעדער איינער ביישטייערט וואס ער קען, און יעדער איינער באקומט וואס ער דארפט. זיין מערסט בארימט בוך איז געווען [[דער קאמוניסטישער מאניפעסט|דער קאמוניסטישער מאַניפֿעסט]],{{הערה|[[iarchive:nybc209732|דער קאמוניסטישער מאניפעסט]] {{לינקשפראך|יידיש}}}} וואס ער האט געשריבן צוזאמען מיט [[פרידריך ענגלס|פֿרידריך ענגלס]] אין יאר 1848.

זיינע צוויי [[זיידע]]ס זענען געווען יידן, אבער זיין פאטער האט זיך גע[[שמד]]עט צו [[קריסטנטום]].

== ביאגראפיע ==

=== קינדהייט יארן און אנהייב בילדונג: 1818–1836 ===
קארל היינריך מארקס איז געבוירן געווארן אום 5טן מיי 1818 צו זיינע עלטערן [[Heinrich Marx|היינריך מארקס]] (1777–1838) און [[Henriette Pressburg|הענריעט פרעסבורג]] (1788–1863). ער איז געבוירן אין at בריקנגאס 664 אין [[טריער]], אן אוראלטע שטאָט וואָס איז דעמאלסט געווען א טייל פֿונעם [[קעניגרייך פון פרייסן|קעניגרייך פון פרייסנ׳ס]] [[Grand Duchy of the Lower Rhine|פראווינץ פון נידער־ריין]].<ref>{{harvnb|Nicolaievsky|Maenchen-Helfen|1976|p=7}}; {{harvnb|Wheen|2001|pp=8, 12}}; {{harvnb|McLellan|2006|p=1}}.</ref> די משפחה פון מארקס זענען געווען יידן אבער נישט קיין שומרי מצוות; שוין פֿאר זיין געבורט האבן זיי זיך גע׳שמד׳ט און געווארן אפיציעל [[קריסטנטום|קריסטן]]. זיין זיידע פֿון דער מאמענ׳ס זייט איז געווען א האלענדישער [[רב]], און פֿון זיין פֿאטער׳ס זייט זענען זיי געווען דור אחר דור שטאטס רבנים פֿון טריער זייט תפ״ג (1723), ביז זיין זיידן מאיר הלוי מארקס.<ref>{{harvnb|Nicolaievsky|Maenchen-Helfen|1976|pp=4–5}}; {{harvnb|Wheen|2001|pp=7–9, 12}}; {{harvnb|McLellan|2006|pp=2–3}}.</ref> זיין פֿאטער, וואס אלס קינד האט געהייסן הערשל, איז געווען דער ערשטער אין זיין ייחוס וואס האט באקומען א וועלטלעכע בילדונג. ער איז געווארן אן אדוואקאט מיט א שיינער הכנסה, און די פֿאמיליע האט פֿארמאגט עטלעכע וויינגערטנער אין [[מאזעל וויין|מאזעל]], אחוץ וואס ער האט שיין פֿארדינט אלס אדוואקאט. <!--Prior to his son's birth and after the abrogation of [[Jewish emancipation]] in the [[Rhineland]],<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6q0OHHNyFeEC&pg=PA419|title=Constantine's Sword: The Church and the Jews – A History|last=Carroll|first=James|year=2002|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|isbn=978-0-547-34888-9|page=419|language=en|access-date=2 April 2018|archive-date=24 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200924094733/https://books.google.com/books?id=6q0OHHNyFeEC&pg=PA419|url-status=live}}</ref> Herschel converted from Judaism to join the state [[Prussian Union of Churches|Evangelical Church of Prussia]], taking on the German forename Heinrich over the [[Yiddish language|Yiddish]] Herschel.<ref>{{harvnb|Nicolaievsky|Maenchen-Helfen|1976|pp=4–6}}; {{harvnb|McLellan|2006|pp=2–4}}.</ref>
[[טעקע:Trier_BW_2014-06-21_11-11-49.jpg|קליין|[[Karl-Marx-Haus|Marx's birthplace]], now Brückenstraße 10, in Trier. The family occupied two rooms on the ground floor and three on the first floor.<ref>{{harvnb|McLellan|2006|p=178, Plate 1}}.</ref> Purchased by the [[Social Democratic Party of Germany]] in 1928, it now houses a museum devoted to him.<ref>[[קארל מארקס#Whe00|Wheen 2001]]. pp. 12–13.</ref>]]
Largely non-religious, Heinrich was a man of the [[Age of Enlightenment|Enlightenment]], interested in the ideas of the philosophers [[Immanuel Kant]] and [[Voltaire]]. A [[classical liberal]], he took part in agitation for a constitution and reforms in Prussia, which was then an [[absolute monarchy]].<ref>{{harvnb|Nicolaievsky|Maenchen-Helfen|1976|pp=5, 8–12}}; {{harvnb|Wheen|2001|p=11}}; {{harvnb|McLellan|2006|pp=5–6}}.</ref> In 1815, Heinrich Marx began working as an attorney and in 1819 moved his family to a ten-room property near the [[Porta Nigra]].<ref>{{harvnb|Nicolaievsky|Maenchen-Helfen|1976|p=7}}; {{harvnb|Wheen|2001|p=10}}; {{harvnb|McLellan|2006|p=7}}.</ref> His wife, Henriette Pressburg, was a Dutch Jew from a prosperous business family that later founded the company [[Philips Electronics]]. Her sister Sophie Pressburg (1797–1854) married [[Lion Philips]] (1794–1866) and was the grandmother of both [[Gerard Philips|Gerard]] and [[Anton Philips]] and great-grandmother to [[Frits Philips]]. Lion Philips was a wealthy Dutch tobacco manufacturer and industrialist, upon whom Karl and [[Jenny von Westphalen|Jenny Marx]] would later often come to rely for loans while they were exiled in London.<ref>{{harvnb|Wheen|2001|loc=chpt. 6}}</ref>
-->

{{-}}
== וועבלינקען ==
* [https://archive.org/search.php?query=creator-alt-script%3A%22%D7%9E%D7%90%D7%A8%D7%A7%D7%A1%2C+%D7%A7%D7%90%D7%A8%D7%9C%22 אלע זיינע שריפטן אויף יידיש]

==רעפערענצן==
{{רעפליסטע}}


{{פילאסאפיע|פראמינענטע מענטשן}}

{{גרונטסארטיר:מארקס, קארל}}
[[קאַטעגאָריע:פילאסאפן]]
[[קאַטעגאָריע:קאמוניסטן]]
[[קאטעגאריע:יידישע אטעיסטן]]