באַקוקן דעם מקור פון יאפאן

‫{{מדינה
| נאמען = 
| שטאַט = יאַפּאַן
| אמטשפראך נאמען = 日本国{{ש}}''ניהאן־קאקו/ניפאן־קאקו''
| פאן בילד = flag of Japan.svg
| סימבאל בילד =    Imperial Seal of Japan.svg
| מאפע =        Japan (orthographic projection).svg
| זינגליד = קימיגאַיא
| קאנטינענט = [[אזיע]]
| אפיציעלע שפראך = קיין
| הויפטשטאט = [[טאקיא]] {{קליין|{{coord|35|41|N|139|46|E|display=inline}}}}
| רעגירונג = [[פארלאמענטערע דעמאקראטיע]]         
| ראש מלוכה טיטל =   קייסער
| ראש מלוכה = [[נארוהיטא, קייסער פון יאפאן|נארוהיטא]]
| פרעמיער מיניסטער = [[פומיו קישידה]]
| גרינדונג דאטום = 
| פלאך מאס = 377,944
| וועלט גראדונג פלאך = 62סט
| פראצענט וואסער = 0.8%
| באפעלקערונג צאל = 126,475,664 (2011)
| וועלט גראדונג באפעלעקרונג = 10טע
| באפעלקערונג ענגקייט = 337.1
| פראדוקט ווערדע = $4,338,000 מיליאן
| וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע = 3
| וואלוטע = [[יען]]
| צייט זאנע = UTC + 9
| אינטערנעט דאמיין = jp
| טעלעפאן קאד = 81
| באמערקונגען = 
}}
‫'''יאַפּאַן''' ([[יאפאניש]]: 日本, ''ניהאָן/ניפּאָן'') איז אַן [[אינזל לאנד|אינזל־לאנד]] אין מזרח [[אַזיע]]. עס איז פלאצירט אין צפון־מערב זייט פון דעם [[פאציפישער אקעאן|פאציפישן אקעאן]], מזרח פון [[דרום קארעע]], [[צפון קארעע]], [[כינע]] און [[רוסלאנד]]. זײַן הױפּטשטאָט איז [[טאקיא|טאָקיאָ]].

יאפאן איז אן [[ארכיפעלאג]] פון 6,852 אינזלען. די הויפט אינזלען [[האקיידא]], [[האנשו]], [[שיקאקא]] און [[קיושו]] באדעקן 97% פונעם לאנד שטח פון יאפאן. 
דער גרעסטער אינזל איז האנשו. עס איז א שטארק אנטוויקלט לאנד מיט דער [[ליסטע פון לענדער לויט פראדוקט ווערדע|דריטער גרעסטער]] [[פראדוקט ווערדע]] אין דער וועלט. די באפעלקערונג פונעם לאנד איז העכער פון 126 מיליאן מענטשן.

אין דעם [[מיטל אלטער]] זענען געווען אין יאפאן [[סאמוריי]] און [[שאגון]], ענלעך צו [[ריטער]] און לארדן אין [[אייראפע]].

== היסטאריע ==
די עלטסטע געשריבענע היסטאריע פון יאפאן געפינט זיך אין [[כינע]]זישע דאקומענטן. פון די 5טן און 6טן יארהונדערטער האבן די יאפאנעזער אנגעהויבן שרייבן זייער אייגענע היסטאריע, ווען מענטשן פון כינע און [[קארעע]] האבן זיי  אויסגעלערנט די [[כינעזישע שריפט]] סיסטעם. פון די שכנותדיקע לענדער האבן די יאפאנעזער געלערנט וועגן [[בודהיזם]]. אין יאפאן איז דאס געווארן [[זען בודהיזם]].

די [[העיאנער תקופה]] אין יאפאן איז געווען פון 794 ביז 1185, ווען ס'איז ארויסגעקומען א דייטלעכע יאפאנישע קולטור, מיט קונסט, פאעזיע און [[פראזע]. אין דער תקופה האט [[מוראסאקי שיקיבו]] געשריבן דעם ערשטן ראמאן, [[די מעשה פון גענזשי]]. אויך אין דער תקופה האט מען געשריבן דעם לידטעקסט פון יאפאנס [[נאציאנאלער הימען|נאציאנאלן הימען]].


אינעם 16סטן יארהונדערט האבן די אייראפעישע אנגעהויבן קומען האנדלען אין יאפאן. די ערשטע זענען געווען די [[פארטוגאל|פארטוגעזער]], דערנאך [[שפאניע|שפאנישע]], [[ענגלאנד|ענגלישע]] און [[האלאנד|האלענדער]]. אין 1854האט דער אמעריקאנער קאמאדאר פערי געצוואונגען די יאפאנעזער אויפעפענען זייער לאנד, און די [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע|אמעריקאנער]] האבן אנגעהויבן קומען צו ניצן די פארטן אין יאפאן פאר זייערע [[וואלפיש]] שיפן. 
אין 1868 איז פארגעקומען די [[מיידזשי רעסטאראציע]] וואס האט צוריק אויפגעשטעלט די [[יאפאנישע אימפעריע]], וואס האט געדויערט ביז 1945. די אימפעריע האט אינוואדירט [[טייוואן אינזל|טייוואן]] און קארעע, און האט געפירט עטלעכע מלחמות מיט כינע.

ביי דער [[צווייטער וועלט מלחמה]] זענען אנטלאפן קיין יאפאן בערך 6,000 יידן פונעם געגנט אונטער סאוועטן הערשאפט, וואס קיין לאנד האט נישט געוואלט אויפנעמען זיי. די [[נאצי דייטשלאנד|נאציס]] האבן געשיקט אן אפיציר פון דער [[געסטאפא]] קיין יאפאן צו באאיינפלוסן די יאפאנישע רעגירונג אריבערצושיקן די יידן קיין [[דייטשלאנד]], אבער יאפאן האט אפגעזאגט די פאדערונג. די יידן אין יאפאן האבן נישט געליטן אזוי שטארק ווי די יידן אין אייראפע.

דעם 15טן אויגוסט 1945 האבן די יאפאנעזער קאפיטולירט צו די [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]]. אמעריקע האט אקופירט יאפאן ביז 1952. אין האט יאפאן אויפגענומען א נייעם [[פאציפיזם|פאציפישן]] געזעץ. דעם 19טן דעצעמבער 1956 איז יאפאן געווארן דער 80סטער מיטגליד אין די [[פאראייניגטע פעלקער]].

== געאגראפיע ==
[[טעקע:Japan topo en.jpg|קליין|טאפאגראפישע מאפע]]
יאפאן האט אינגאנצן 6,852 אינזלען לענגאויס דעם פאציפישן בארטן פון אזיע. דאס לאנד, צוזאמען מיט זיינע אינזלען, ליגט צווישן די גארטל־ליניעס 24° און 46°N, און די [[מערידיאן|מערידיאן־ליניעס]] 122° און 146°E. די הויפט אינזלען, פון צפון צו דרום, זענען [[האקיידא]], [[האנשו]], [[שיקאקו]] און [[קיושו]]. בערך 73 פראצענט פון יאפאן איז באדעקט מיט וועלדער, בערגיג און אומניצבאר פאר לאנדווירטשאפט און אינדוסטריעלן ניץ אדער וואוינניץ.<ref name="cia"/><ref>{{cite web|title=Japan|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/4142.htm|publisher=US Department of State|accessdate={{ר}}16טן יאנואר 2011}}</ref> דערפאר, די וואוינבארע זאנעס, פלאצירט מערסטנס אין די בארטן שטחים, האבן גאר הויכע באפעלקערונג ענגשאפטן. יאפאן איז איינע פון די [[ליסטע פון לענדער לויט באפעלקערונג ענגשאפט|מערסטע געדעכטסטע באפעלקערט לענדער]] אין דער וועלט.<ref>{{cite web |url=http://esa.un.org/unpp/ |title=World Population Prospects |publisher=UN Department of Economic and Social Affairs 
|accessdate={{ר}}27סטן מערץ 2007}}</ref> דער גרעסערער טאקיא שטח, וואס נעמט איין די הויפטשטאט [[טאקיא]] און עטלעכע ארומיגע [[פרעפעקטורן פון יאפאן|פרעפעקטורן]], איז דער גרעסטער מעטראפאליטאנער שטח אין דער וועלט, מיט מער ווי 30 מיליאן איינוואוינער.

די אינזלען פון יאפאן ליגן אין א [[וואולקאן|וואולקאנישער]] זאנע אויפן פאציפישן [[רינג פון פייער]]. יאפאן האט 108 טעטיקע וואולקאנען. שעדלעכע [[ערדציטערניש]]ן, וואס אפטמאל  זענען גורם [[צונאמי]]ס, פאסירן עטלעכע מאל יעדן יארהונדערט.<ref>{{cite web |url=http://volcano.und.edu/vwdocs/volc_images/north_asia/japan_tec.html |archiveurl=http://web.archive.org/web/20070204064754/http://volcano.und.edu/vwdocs/volc_images/north_asia/japan_tec.html 
|archivedate={{ר}}4טן פעברואר 2007 
|title=Tectonics and Volcanoes of Japan |publisher=Oregon State University 
|accessdate={{ר}}27סטן מערץ 2007}}</ref> דער [[1923 טאקיא ערדציטערניש]] האט געהרגעט  140,000 מענטשן.<ref>{{cite web|last=James|first=C.D.|title=The 1923 Tokyo Earthquake and Fire|url=http://nisee.berkeley.edu/kanto/tokyo1923.pdf|publisher=University of California Berkeley
|accessdate={{ר}}16טן יאנואר 2011|year=2002}}</ref> די לעצטיגע גרויסע ערדציטערנישן זענען די [[2004 טשועסטו ערדציטערניש]] און דער  2011 [[סענדיי ערדציטערניש]], א  9.0-שטארקייט ערדציטערניש וואס האט אנגעשלאגן יאפאן דעם [[11טן מערץ]] [[2011]], און האט געלאזט אין גאנג א צונאמי.<ref name="nytimes-tsunami" /> דעם 24סטן מיי 2012 האט אנגעשלאגן א 6.1-שטארקייט ערדציטערניש לעבן דעם בארטן פון צפון־מזרח יאפאן, אבער קיין צונאמי איז נישט געווארן.

=== קלימאט ===
דער קלימאט פון יאפאן איז בעיקר [[טעמפעראט]], אבער ס'איז א גרויסע ענדערונג פון צפון ביז דרום. אין ווינטער שנייט גאנץ א שיין ביסל. די זייט פון די אינזלען וואס קערט צום פאציפישן אקעאן איז ווארעם, און דארט וואקסן [[קאראל-ריף|קאראל-ריפן]], די מערסטע צפונדיקע ריפן אין דער וועלט. סוף יוני און אנהייב יולי איז דער [[מאנסון]] סעזאן.

=== סביבה ===
ווען יאפאן האט אנטוויקלט זיין עקאנאמיע נאך דער צווייטער וועלט מלחמה האט מען נישט שטארק אויפגעפאסט אויף דער סביבה. היינט אבער טוט יאפאן אנטוויקלען נייע טעכנאלאגיעס וואס זענען פריינדלעך צו דער סביבה. אין 1997 איז יאפאן געווען גאסטגעבער צו דער קאנפערענץ וואס האט געשאפן דעם [[קיאטא פראטאקאל]].

== עקאנאמיע ==
יאפאן האט די דריטע גרעסטע [[עקאנאמיע]] אין דער וועלט (נאך די [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע|פאראייניקטע שטאטן]] און [[כינע]]), מיט א [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט]] נאנט צו 5 [[טריליאן]] דאלאר. אין יאנואר 2011 איז געווען די רעגירונג חובות מער ווי 200 פראצענט פונעם יערליכן ברוטא אינלענדישן פראדוקט, די גרעסטע פון אלע לענדער אין דער וועלט. דריי פערטל פונעם ברוטא אינלענדישן פראדוקט קומט פונעם דינסט סעקטאר.

[[אינדוסטריע]], וואס פראדוצירט א פערטל פונעם יאפאנישן אלגעמיינעם נאציאנאלן פראדוקט, איז שטארק אפהענגיק אויפן אימפארט פון [[שטאף]] און [[ברענשטאף]]. יאפאן איז גוט באקאנט אינעם אינטערנאציאנאלן מארק פאר זיינע [[עלעקטראניק]] און [[אויטא]] אינדוסטריעס, וואס ליגן אונטער די גרויסע פירמעס ווי [[טאיאטא]]. [[האנדא]], [[סובארו]], [[ניסאן]], [[מאזדא]], [[סאני]], [[מאצושיטא]], [[קענאן]], [[ניפאן שטאל]], [[טאשיבא]] און [[היטאטשי]].
יאפאן האט אויך א גרויסן [[מארק-סעגמענט]]  אין הויך־טעכנאלאגיע ("הייטעק")֞—[[האלבדורכפירער]]ס, אינדוסטריעלע [[כעמיקאל]]ן, [[ראבאטיק]] און לופט־אינדוסטריעס.

יאפאן האט איינע פון די גרעסטע [[פישעריי]] פלאטן אין דער וועלט—15% פון דער וועלטס פיש קומען פון זיינע [[שיף|שיפן]].

אזוי ווי יאפאן האט א הויכע [[באפעלקערונג ענגשאפט]], ספעציעל אין די גרויסע שטעט, האלט מען ביי בויען [[וואלקן קראצער]]ס וואן טויזנטער מענטשן קענען וואוינען.

== טראנספארט ==
יאפאן האט 23,506 ק"מ פון באן ליניעס, דער 11טער לענגסטער אין דער וועלט. די מזרח־מערב [[שינקאנסען]] ליניע איז דער לעבנסאדער פונעם לאנד. דער ערשטער מהלך, פון [[טאקיא]] קיין [[אסאקא]], האט מען געעפנט אין 1964.
ניין שטעט האבן א [[מעטרא]] נעצווערק. די רעגירונג גיט נישט קיין סובווענץ צו די באנען.

יאפאן האט 1.2 מיליאן קילאמעטער פון גאסן און שאסייען; אויף די צווישנשטעט שאסייען דארף מען באצאלן א צאל. אין יאפאן פארט מען אויף דער לינקער זייט.

יאפאן האט 176 פליפארטן. דער גרעסטער אינלענדישער פליפארט, [[האנעדא פליפארט]], איז דער מערסט באשעפטיקסטער פליפארט אין אזיע. דער גרעסטער אינטערנאציאנאלער פליפארט איז [[נאריטא אינטערנאציאנאלער פליפארט]], וואס באדינט די געגנט פון טאקיא.

ס'זענען 22 הויפט ים־פארטן.

== דעמאגראפיע ==
יאפאנס באפעלקערונג ווערט געשאצט צו בערך 127.3 מיליאן, מיט 80% פון די איינוואוינער וואס וואוינען אויף האנשו. די יאפאנעזישע געזעלשאפט איז לינגוויסטיש און קולטורעל האמאגען; 98.5% פון זיי זענען עטנישע יאפאנעזער.

איינער וואס איז געבוירן אין יאפאן ווערט נישט אויטאמאטיש א יאפאנעזער בירגער, נאר ווען זיין פאמיליע טוט אים איינשרייבן.

===רעליגיע===

====יידנטום אין יאפאן====
די יידישע קהילה אין יאפאן איז גאנץ קליין, און איז קאנצענטרירט אין די גרויסע שטעט. ווען די יאפאנעזער האבן געעפנט די טויערן פון זייער לאנד צו אימיגראנטן פון דער מערב־וועלט אין 1845, זענען געקומען אויך [[ייד]]ן. די ערשטע געמיינדע איז צאמגעשטעלט געווארן מיט יידן פון [[אידנטום אין כינע|כינע]], בעיקר פון [[שאנכיי]] און [[האנג קאנג]]. אין 1870 זענען געווען אין [[יאקאהאמא]] 50 יידישע משפחות. אויך אין [[קאבע]] און [[נאגאסאקי]] האט מען אויפגעשטעלט יידישע קהילות. די גרעסטע קהילה איז געווען אין נאגאסאקי, וואו מען האט געבויט די ערשטע שול.

== קולטור ==
=== ספארט ===
דער טראדיציאנעלער נאציאנאלער ספארט פון יאפאן איז [[סומא]]; אויך זענען [[דזשודא]], [[קאראטע]] און [[קענדא]] ברייט פארשפרייט. היינט שפילט מען אויך די מערבדיקע ספארטן ווי [[בייסבאל]], [[פוטבאל]], [[גאלף (שפיל)|גאלף]] און [[נארטלעריי]].

יאפאן איז געווען דער גאסטגעבער פאר דער [[זומער אלימפיאדע 1964|טאקיא זומער אלימפיאדע אין 1964]], און אויך פאר די ווינטער אלימפיאדעס אין [[ווינטער אלימפיאדע 1972|סאפארא, 1972]] און [[ווינטער אלימפיאדע 1998|נאגאנא, 1998]].

=== בילדונג ===
אין 1872 האט מען איינגעפירט אין יאפאן אבליגאטארישע בילדונג. דאס איז געווען איינער פון די רעזולטאטן פון דער [[מיידזשי רעסטאראציע]].

<gallery>
טעקע:Hokkaido Sapporo Odori Park.jpg|סאַפּאָראָ
טעקע:Sapporo television tower 01.jpg|סאַפּאָראָ טעלעוויזיע טורעם
טעקע:Tokyo Skytree 2014 Ⅲ.jpg|טאָקיאָ סקיטריע
טעקע:TaroTokyo20110213-TokyoTower-01min.jpg|טאָקיאָ טאַוער
טעקע:Senso-ji Kaminarimon 201503a.jpg|ערשטער רייניקונג
טעקע:Yokohama Landmark Tower 02.JPG|יאָקאָהאַמאַ לאַנדמאַרק טאַוער
טעקע:Mode Gakuen Spiral Towers.JPG|מאָדע גאַקוען ספּיראַל טאָווערס
טעקע:Osaka Castle 02bs3200.jpg|אָסאַקאַ קאַסטלע
טעקע:金阁寺20181104.jpg|אָסאַקאַ קאַסטלע
טעקע:Sushi bento.jpg|סושי
טעקע:Kiyomizu.jpg|שימיזודערא
טעקע:Sagaogurayama Tabuchiyamacho, Ukyo Ward, Kyoto, Kyoto Prefecture 616-8394, Japan - panoramio.jpg|באַמבו וואַלד
טעקע:Daibutsu-den in Todaiji Nara01bs3200.jpg|הייַנט דזשי
טעקע:180405 Tenshu and Honmaru Goten of Nagoya Castle.jpg|נאַגויאַ קאַסטלע
טעקע:Nagoya TV Tower2.jpg|נאַגויאַ טעלעוויזיע טאַוער
טעקע:2018 Umeda Sky Building.jpg|איר שפּיל סק בילדינג
טעקע:Himeji Castle Keep Tower after restoration 2015.jpg|הימעדזשי שלאָס
טעקע:Kobe Port Tower03bs3200.jpg|קאָבע פּאָרט טאַוער
</gallery>
{{-}}

== רעפערענצן ==
{{רעפליסטע
|refs=<ref name="cia">{{cite web|title=World Factbook: Japan|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html|publisher=[[CIA]]|accessdate={{ר}}15טן יאנואר 2011}}</ref>
<ref name="nytimes-tsunami">{{cite news|last=Fackler|first=Martin; Drew, Kevin|title=Devastation as Tsunami Crashes Into Japan|url=http://www.nytimes.com/2011/03/12/world/asia/12japan.html?ref=world|accessdate=11 March 2011|newspaper=The New York Times|date=11 March 2011}}</ref>
}}

== וועבלינקען ==
{{קאמאנסקאט|{{#אייגנשאפט:p373}}}}
* [http://www.jnto.go.jp/ וועבזייטל פונעם יאפאן נאציאנאלע טוריזם ארגאניזאציע] {{קליין|אויף פארשידענע שפראכן}}

{{אזיע שטאטן}}
{{ארגאניזאציע פאר עקאנאמישע קאאפעראציע און אנטוויקלונג}} 
{{G8 שטאטן}}
{{אזיע-געא-שטומף}}

[[קאַטעגאָריע:יאפאן|*]]