אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ענציקלאפעדיע"

‪פֿריִערדיקע אונטערשײד →‬קומענדיקע אונטערשײד ←

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט

אין ליניע

רעוויזיע ביי 23:09, 6 דעצעמבער 2020

‫ ענציקלאָפּעדיע איז אַ פילפאכיגער איינזאַמלונג פֿון אינפארמאציע אויף אלע הינזיכטען פון װיסנשאַפֿט מיט גאנצע ארטיקלען אױף אַלע טעמעס וואס איז נאר פארהאנען.

דער טערמין

שטאמט פון א גריכיש ווארט, "ענציקלא: אינפארמאציע - פּעדיע: ארומנעמענדיג" כאטשיג די מושג פון איינזאמעלונגן פון אינפארמאציע איז שוין אלט טויזנטער יארן איז אבער דער טערמין "ענציקלאפעדיע" ערשט אריין אין קראפט און 1541.

אנטוויקלונג פון דער ענציקלאפעדיע

*Naturalis Historiae*, 1669 אויסגאבער, שער בלאט

די גרויסע דענישע ענציקלאפעדיע (Den Store Danske Encyklopædi)

ביכער וואס פרואוון ארומצונעמען דאס מענטשלעכע וויסן עקזיסטירן שוין פון אוראלטע צייטן. די ערשטע שריט צו שאפן ביכער וואס נעמען ארום די הויפט געביטן פון וויסן האט מען געמאכט אין אוראלט רוים. איינע פון פריסטע ענציקאלפעדישע ווערק וואס איז איבערגעבליבן ביז מאדערנע צייטן אין דער חיבור געשיכטע פון נאטור (לאטייניש: Naturalis Historia) פון פליני דער עלטערער, און רוימישער פאליטיקער וואס האט געלעבט אין דעם ערשטן יארהונדערט פון דער ציווילער רעכענונג. ער האט פארפאסט א ווערק פון 37 קאפיטלעך וועגן נאטירלעכער היסטאריע, ארכיטעקטור, מעדיצין, געאגראפיע, געאלאגיע און אנדערע אספעקטן פון זיין ארומיגער וועלט. ער שרייבט אין דעם פארווארט אז ער האט צוזאמענגעקליבן 20,000 פאקטן פון 2000 ווערק געשריבן דורך מער ווי 200 שרייבער, און דערצו האט ער צוגעלייגט נאך א סך ארטיקלען פון זיין אייגענער דערפארונג. מען האט פארעפנטלעכט זיין ווערק אין די יארן 77-79, און עס איז גאנץ מעגלעך אז ער האט נישט געהאט געענדיקט רעדאקטירן זיין ווערק בשעת זיין טויט ביים אויפרייס פון וועזואוו אין יאר 79.‏^[1] זיין ווערק איז געווען ברייט אנגענומען אין דעם מיטל אלטער און אין דעם 16טן יארהונדערט האט מען אנגעהויבן רופן אזא ווערק אן ״ענציקלאפעדיע״.

די ערשטע ענציקלאפעדיעס זענען נישט געווען אזוי באקוועם צו ניצן אזוי ווי די היינטיקע. יעדער ביישטייער האט אריינגעלייגט ארטיקלען אזוי ווי עס האט אים געפֿאלן. צום ביישפיל, דער חיבור פון פליני דער עלטער ווערט איינגעארדנט לויט אלגעמיינע טעמעס וואס קומען אין א געוויסן לאגישן סדר, נישט אלפאבעטיש אזוי ווי מ׳איז געוואוינט היינט.

די גרעסטע ענציקלאפעדיע וואס מ׳האט אמאל פֿארפֿאסט איז די ענציקלאפעדיע וואס מ׳האט רעדאגירט לויטן באפעל פונעם כינעזישן קייסער אינעם 17טן יארהונדערט, און וואס אנטהאלט 5,020 בענדער.

ענציקלאפעדיעס אויפן סטיל וואס איז היינט באקאנט האט מען אנגעהויבן פארעפנטלעכען אינעם 18טן יארהונדערט:

אין יאר 1704 האט דזשאן האריס ארויסגעגעבן דעם "לעקסיקאן טעכניקום", וואס איז געווען די ערשטע ענציקלאפעדיע ארגאניזירט לויטן אלפאבעט.
אין יאר 1728 האט אפרים טשיימבערס אין ענגלאנד ארויסגעגעבן די "ציקלאפעדיע - אוניווערסאלישער ווערטערבוך פון קונסטן און וויסנשאפטן", וואס האט געדינט אלס גרונט פאר דער גרויסער ענציקלאפעדיע.
אין יאר 1750 איז ארויסגעקומען אין ווענעציע, איטאליע, דער ערשטער באנד פון 14 בענדער פון דער הלכה־ענציקלאפעדיע "פחד יצחק", פון רבי יצחק לאמפראנטי. די ענציקלאפעדיע האט אנטהאלטן הלכה־ ארטיקלען לויטן סדר פונעם אלף־בית. דער לעצטער באנד איז דערשינען אין בערלין דורך דעם מקיצי נרדמים פארלאג אין יאר 1888.
אין די יארן 1768-1771 האט דערשיינט אין סקאטלאנד די ערשטע אויסגאבע פון "ענציקלאפעדיע בריטאַניקאַ".
אין יאר 1772 איז געקאנטשעט געווארן דער גאנג פון פארעפנטלעכן די 28 בענדער (17 בענדער פון טעקסט און 11 בענדער פון אילטסטראציעס) פון דער פֿראנצויזישער גרויסער ענציקלאפעדיע (Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) - "ענציקלאפדיע, אדער אויפקלערונג־ווערטערבוך פון די וויסנשאפטן, קונסטן און ווערק". די דאזיקע ענציקלאפעדיע איז געווען א סארט ענציקלאפעדישע ווערטערבוך רב היקף וואס האט איינגעשלאסן דעפיניצעס פון ווערטער און פיל ענציקלאפעדישע ארטיקלען. די ענציקלאפעדיע איז רעדאגירט געווארן דורך זשאן לע ראן דשאלעמבער און דאני דידערא. מען האט אנגעהויבן שרייבן די ענציקלאפעדיע אין יאר 1751, מיט 140 שרייבער, און זי האט אנטהאלט 72 טויזנט ארטיקלען. וואלטער און זשאן-זשאק רוסא האבן זיך אויך באטייליגט אין איר.

די היינטיקע ווערסיע פֿון אײַנזאַמלען לױטן אַלפֿאַבעטישן סדר פֿון די הױפּט־װערטער די ארטיקלען וועלכע ווידמען אלע-ערלײ צענטראַלע באַגריפֿן, דערשײַנונגען און װי אױך מענטשן, ערטער, געשעענישן אאז"וו, האָבן אין דעם 18טן יאָרהונדערט אױסגעטראַכט די פֿראַנצויזישע פֿילאָזאָפֿן, שרײַבער און װיסנשאַפֿטלער װעלכע מען רופֿט טאַקע "די ענציקלאָפּעדיסטן" מיט דידראָ אין הויפּט. די דאָזיגע סיסטעם פֿון צונױפֿזאַמלען די סאַמע בעסטע וויסנשאפטן, קענטעניסן און באגרייפונגען פֿון יעדער גענעראציע איז געװאָרן גאָר שטאַרק פֿאַרשפּרײט איבער דער ציװיליזירטער װעלט, זינט דער סאַמע ערשטער פֿראַנצויזישער ענציקלאָפּעדיע האָט דער "ענציקלאָפּעדישער" זשאַנער זעלבסט דורכגעמאַכט פֿאַרשידענע גילגולים אין די װײַטערדיקע פּעריאדן װי אױך בײַ פֿאַרשידענע פֿעלקער און קולטור־קרייזן.

ייִדישע ענציקלאָפּעדיע

די גרעסטע (כאטש נישט דער ערשטער) אידישע גאַנצע ענציקלאָפּעדיע, איז די נעץ־ענציקלאָפּעדיע, די יידישע וויקיפעדיע, װעלכע איז אַ פֿרײַע ענציקלאּפּעדיע, און װערט רעדאַקטירט זינט סוף 2004.

וועבלינקן

יידישע רעליגיע ענציקלאפעדיע (העברעיש). דעת
זשאואיש ענציקלאפעדיע (ענגליש)
אנציקלופדיה תלמודית

↑ Naturalis Historia

[naturalis-1] Naturalis Historia

[1]

@@ שורה 18: / שורה 18: @@
 * אין יאר [[1704]] האט דזשאן האריס ארויסגעגעבן דעם "לעקסיקאן טעכניקום", וואס איז געווען די ערשטע ענציקלאפעדיע ארגאניזירט לויטן [[אלפאבעט]].
 * אין יאר [[1728]] האט אפרים טשיימבערס אין ענגלאנד ארויסגעגעבן די "[[טשיימבערס ציקלאפעדיע|ציקלאפעדיע - אוניווערסאלישער ווערטערבוך פון קונסטן און וויסנשאפטן]]", וואס האט געדינט אלס גרונט פאר דער [[גרויסע ענציקלאפעדיע|גרויסער ענציקלאפעדיע]].
-* אין יאר [[1750]] איז ארויסגעקומען אין [[ווענעציע]], [[איטאליע]], דער ערשטער באנד פון 14 בענדער פון דער הלכה־ענציקלאפעדיע "[[פחד יצחק (ענציקלאפעדיע)|פחד יצחק]]", פון רבי [[יצחק לאמפראנטי]]. די ענציקלאפעדיע האט אנטהאלטן [[הלכה]]־ ארטיקלען לויטן סדר פונעם אלף־בית. דער לעצטער באנד איז דערשינען אין בערלין דורך דעם [[מקיצי נרדמים]] פארלאג אין יאר 1888.<!--
+* אין יאר [[1750]] איז ארויסגעקומען אין [[ווענעציע]], [[איטאליע]], דער ערשטער באנד פון 14 בענדער פון דער הלכה־ענציקלאפעדיע "[[פחד יצחק (ענציקלאפעדיע)|פחד יצחק]]", פון רבי [[יצחק לאמפראנטי]]. די ענציקלאפעדיע האט אנטהאלטן [[הלכה]]־ ארטיקלען לויטן סדר פונעם אלף־בית. דער לעצטער באנד איז דערשינען אין בערלין דורך דעם [[מקיצי נרדמים]] פארלאג אין יאר 1888.
+* אין די יארן [[1768]]-[[1771]] האט דערשיינט אין סקאטלאנד די ערשטע אויסגאבע פון  "ענציקלאפעדיע בריטאַניקאַ".
+* אין יאר [[1772]] איז געקאנטשעט געווארן דער גאנג פון פארעפנטלעכן די 28 בענדער (17 בענדער פון טעקסט און 11 בענדער פון אילטסטראציעס) פון דער פֿראנצויזישער [[גרויסע ענציקלאפעדיע|גרויסער ענציקלאפעדיע]] (Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) - "ענציקלאפדיע, אדער אויפקלערונג־ווערטערבוך פון די וויסנשאפטן, קונסטן און ווערק". די דאזיקע ענציקלאפעדיע איז געווען א סארט  [[ענציקלאפעדישע ווערטערבוך]] רב היקף וואס האט איינגעשלאסן דעפיניצעס פון ווערטער און פיל ענציקלאפעדישע ארטיקלען. די ענציקלאפעדיע איז רעדאגירט געווארן דורך [[זשאן לע ראן דשאלעמבער]] און [[דאני דידערא]]. מען האט אנגעהויבן שרייבן די ענציקלאפעדיע אין יאר 1751, מיט 140 שרייבער, און זי האט אנטהאלט 72 טויזנט ארטיקלען. [[וואלטער]] און [[זשאן-זשאק רוסא]] האבן זיך אויך באטייליגט אין איר.<!--
-* בשנים [[1768]]-[[1771]] יצאה לאור בסקוטלנד המהדורה הראשונה של "אנציקלופדיה בריטניקה".
-* אין יאר [[1772]] נשלם תהליך ההוצאה לאור של 28 הכרכים (17 כרכים של טקסט ו-11 כרכי איורים) של [[האנציקלופדיה הגדולה]] הצרפתית (Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) - "אנציקלופדיה, או מילון מפרש של המדעים, האומנויות והמלאכות". אנציקלופדיה זו הייתה בעצם מעין [[מילון אנציקלופדי]] רב היקף שכלל הגדרות למילים ומאמרים אנציקלופדיים רבים. האנציקלופדיה נערכה על ידי [[ז'אן לה רון ד'אלמבר]] ו[[דני דידרו]]. כתיבתה החלה בשנת 1751, העסיקה 140 מחברים וכללה 72 אלף ערכים. גם [[וולטר]] ו[[ז'אן-ז'אק רוסו|רוסו]] השתתפו בה.
 * בשנת [[1809]] יצאה [[האנציקלופדיה הבריטית]] בשישה כרכים.
 * דוגמה קיצונית לאנציקלופדיה רחבת היקף היא האנציקלופדיה המונומנטלית שיצאה בגרמניה Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste, in alphabetischer Folge שכללה ערכים שהגיעו עד 1,000 עמודים. האנציקלופדיה החלה לצאת לאור ב-[[1818]] והכרך ה-168 והאחרון יצא בשנת [[1914]].