אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ערשטע וועלט-מלחמה"

פֿון װיקיפּעדיע
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
מערבדיקער פראנט
שורה 29: שורה 29:
אינעם 19טן יארהונדערט, האבן די הויפט אייראפעישע מאכטן געהאט געשטרעבט צו האלטן א קראפט גלייכוואג דורכאויס אייראפע, פון וואס איז ארויסגעקומען א קאמפלעקסע נעצווערק פון פאליטישע און מיליטערישע אליאנצן דורכאויס דעם קאנטינענט ביז 1900. די אליאנצן האבן אנגעהויבן אין 1815, מיט דער [[הייליגע אליאנץ|הייליגער אליאנץ]] צווישן [[פרייסן]], [[רוסלאנד]] און [[עסטרייך]]. אין אקטאבער 1873, האט דער דייטשער קאנצלער [[אטא פאן ביסמארק]] פארהאנדלט דעם [[דרייקייסערבונד]] צווישן די מאנארכן פון עסטרייך־אונגארן, רוסלאנד און דייטשלאנד. דער דאזיקער אפמאך איז אבער אדורכגעפאלן ווייל עסטרייך־אונגארן מיט רוסלאנד האבן נישט געקענט מסכים זיין וועגן די [[באלקאן לענדער|באלקאנען]], ביז אין 1879 האבן דייטשלאנד און עסטרייך־אונגארן געשאפן די [[צווייאיקע אליאנץ]]. זיי האבן אין דעם געזען א וועג צו ווירקן אקעגן רוסישע איינפלוס אין די באלקאנען ווען די [[אטאמאנישע אימפעריע]] האט ממשיך געווען זיך אפשוואכן. אין 1882, האט די אליאנץ זיך פארברייטערט אריינצונעמען [[איטאליע]] אין וואס איז געווארן די [[דרייאיקע אליאנץ]].
אינעם 19טן יארהונדערט, האבן די הויפט אייראפעישע מאכטן געהאט געשטרעבט צו האלטן א קראפט גלייכוואג דורכאויס אייראפע, פון וואס איז ארויסגעקומען א קאמפלעקסע נעצווערק פון פאליטישע און מיליטערישע אליאנצן דורכאויס דעם קאנטינענט ביז 1900. די אליאנצן האבן אנגעהויבן אין 1815, מיט דער [[הייליגע אליאנץ|הייליגער אליאנץ]] צווישן [[פרייסן]], [[רוסלאנד]] און [[עסטרייך]]. אין אקטאבער 1873, האט דער דייטשער קאנצלער [[אטא פאן ביסמארק]] פארהאנדלט דעם [[דרייקייסערבונד]] צווישן די מאנארכן פון עסטרייך־אונגארן, רוסלאנד און דייטשלאנד. דער דאזיקער אפמאך איז אבער אדורכגעפאלן ווייל עסטרייך־אונגארן מיט רוסלאנד האבן נישט געקענט מסכים זיין וועגן די [[באלקאן לענדער|באלקאנען]], ביז אין 1879 האבן דייטשלאנד און עסטרייך־אונגארן געשאפן די [[צווייאיקע אליאנץ]]. זיי האבן אין דעם געזען א וועג צו ווירקן אקעגן רוסישע איינפלוס אין די באלקאנען ווען די [[אטאמאנישע אימפעריע]] האט ממשיך געווען זיך אפשוואכן. אין 1882, האט די אליאנץ זיך פארברייטערט אריינצונעמען [[איטאליע]] אין וואס איז געווארן די [[דרייאיקע אליאנץ]].


== דער מערבדיקער פראנט ==
== כראנאלאגיע==
דער [[שליפן פלאן|פלאן]] פון דייטשלאנד זיך קעגנשטעלן קעגן דעם [[פראנצויזיש-רוסישער בונד|פראנצויזיש-רוסישן בונד]] האט איינגעשלאסן דערלאנגען א קנאקעדיקן קלאפ אויף פראנקרייך און דערנאך זיך אומקערן זיך קעגנשטעלן קעגן דער פארהעלטענישווייז פאמעלעכער ארמיי פון די רוסן. אנשטאט אטאקירן פראנקרייך דירעקט, האבן זיי געהאלטן בעסער צו אטאקירן פון דער צפון זייט. אבער דאס האט געפאדערט אדורכגיין [[בעלגיע]]. דייטשלאנד האט געבעטן א פרייע דורכגאנג דורך בעלגישער טעריטאריע, און האט צוגעזאגט אז מיט דעם וועט בעלגיע געניסן פון א בונד מיט דייטשלאנד. בעלגיע האט אבער אפגעזאגט, און דעם 2טן אויגוסט האט דייטשלאנד אנגעהויבן אינוואדירן פראנקרייך דורף בעלגיע און [[לוקסעמבורג]].<!-- הגרמנים נתקלו ב[[קרב לייז'|התנגדות עזה]] ליד המבצרים של העיר הבלגית [[לייז']]. בינתיים שלחה הממלכה המאוחדת צבא לצרפת, ואף הוא התקדם לתוך בלגיה.

העיכובים שנוצרו בשל ההתנגדות הבלגית, הכוחות הבריטים והצרפתים והתזוזה המהירה להפליא של הרוסים, שיבשו את התוכניות הגרמניות. רוסיה תקפה ב[[מזרח פרוסיה]], והעסיקה כוחות גרמנים שיועדו לחזית המערבית. גרמניה הביסה את רוסיה בסדרת קרבות שנקראו בשם הקיבוצי [[קרב טננברג]] (השני), אך הסחה זו אפשרה לכוחות צרפתים ובריטים לעצור לבסוף את ההתקדמות הגרמנית לכיוון [[פריז]] ב[[הקרב הראשון על המארן|קרב הראשון על המארן]] שנערך בספטמבר [[1914]] מצפון-מזרח לפריז. [[מעצמות המרכז]] (הקיסרות הגרמנית והאימפריה האוסטרו-הונגרית) נאלצו להילחם בשתי חזיתות.

ב-[[20 באוגוסט]] כבשו כוחות גרמנים את [[בריסל]], וב-[[9 באוקטובר]] הסתיים [[המצור על אנטוורפן]], ו[[אנטוורפן]] נפלה בידי הגרמנים - בלגיה נכבשה כמעט כולה.

הכיבוש הראשון של אדמת האויב שלו זכו [[מדינות ההסכמה]] לא היה באירופה כי אם באפריקה: כוחות [[דרום אפריקה]] תקפו וכבשו את המושבה הגרמנית שבדרומה של אפריקה (כיום [[נמיביה]]).-->


== די ים־ארענע ==
== די ים־ארענע ==

רעוויזיע ביי 12:10, 28 נאָוועמבער 2013

ה'תרע"ו

דער ערשטער וועלט קריג האט אויסגעפלאצט אין אייראפע אין חודש אב ה'תרע"ד ביז חודש כסליו ה'תרע"ט ; 1914 - 1918. די מלחמה האט זיך אנטוויקלט צו א וועלט קריג וואס האבן זיך מיטגעטייליגט 135 פעלקער פון האלבן גלאבוס פון פינף קאנטינענטן.

דער קריג האט פארענדערט די גרענעצן אין אייראפע. און האט צוגעבריינגט צו מער ווי 16 מיליאן געהרג'עטע, 40% פון זיי ציווילע בירגער, און 20 מיליאן פארווונדעטע. די ערשטע סיבה פאר'ן קריג איז געווען דער מארד פון ארכהערצאג פראנץ פערדינאנד אין סאראייע דורך א סערבישער בירגער.

דער נאמען ערשטער וועלט קריג (ענגליש: The First World War 1914-1918) איז שוין געווארן גערופן נאך פאר דעם צווייטן וועלט קריג.

די מלחמה האט פאסירט אין עטליכע שלאכט-ערטער, די הויפט שלאכטן זיינען געוועזן:

די צוויי קעמפער זייטן:

אויך זענען געווען שלאכטן אין כינע און אין אפריקע. מ'האט זיך געשלאגן אויך אין ים און אין דער לופט.

די ערשטע וועלט מלחמה איז געווען די ערשטע מלחמה וואו מ'האט געניצט גאנץ ברייט טאנקען, עראפלאנען און סובמארינען.

ביים סוף פון דער מלחמה, פיר הויפט אימפערישע מאכטן—די דייטשע, רוסלענדישע, אטאמאנישע און עסטרייך־אונגארישע אימפעריעס—האבן אינגאנצן אויפגעהערט. פון די ערשטע צוויי זענען געבליבן לענדער מיט קלענערע טעריטאריעס, און די אנדערע צוויי האט מען אינגאנצן צעבראכן. די מאפע פון צענטראלער אייראפע האט מען געמאלט מיט עטלעכע נייע מדינות. מיט דער האפנונג פון פארמיידן נאך אזא קאנפליקט האט מען אויפגעשטעלט די פעלקער ליגע.


גורמים

מאפע פון די משתתפים אין דער ערשטער וועלט מלחמה: אליאירטע מאכטן גרין, צענטראלע מאכטן אראנזש, און נייטראלע לענדער גרא

אינעם 19טן יארהונדערט, האבן די הויפט אייראפעישע מאכטן געהאט געשטרעבט צו האלטן א קראפט גלייכוואג דורכאויס אייראפע, פון וואס איז ארויסגעקומען א קאמפלעקסע נעצווערק פון פאליטישע און מיליטערישע אליאנצן דורכאויס דעם קאנטינענט ביז 1900. די אליאנצן האבן אנגעהויבן אין 1815, מיט דער הייליגער אליאנץ צווישן פרייסן, רוסלאנד און עסטרייך. אין אקטאבער 1873, האט דער דייטשער קאנצלער אטא פאן ביסמארק פארהאנדלט דעם דרייקייסערבונד צווישן די מאנארכן פון עסטרייך־אונגארן, רוסלאנד און דייטשלאנד. דער דאזיקער אפמאך איז אבער אדורכגעפאלן ווייל עסטרייך־אונגארן מיט רוסלאנד האבן נישט געקענט מסכים זיין וועגן די באלקאנען, ביז אין 1879 האבן דייטשלאנד און עסטרייך־אונגארן געשאפן די צווייאיקע אליאנץ. זיי האבן אין דעם געזען א וועג צו ווירקן אקעגן רוסישע איינפלוס אין די באלקאנען ווען די אטאמאנישע אימפעריע האט ממשיך געווען זיך אפשוואכן. אין 1882, האט די אליאנץ זיך פארברייטערט אריינצונעמען איטאליע אין וואס איז געווארן די דרייאיקע אליאנץ.

דער מערבדיקער פראנט

דער פלאן פון דייטשלאנד זיך קעגנשטעלן קעגן דעם פראנצויזיש-רוסישן בונד האט איינגעשלאסן דערלאנגען א קנאקעדיקן קלאפ אויף פראנקרייך און דערנאך זיך אומקערן זיך קעגנשטעלן קעגן דער פארהעלטענישווייז פאמעלעכער ארמיי פון די רוסן. אנשטאט אטאקירן פראנקרייך דירעקט, האבן זיי געהאלטן בעסער צו אטאקירן פון דער צפון זייט. אבער דאס האט געפאדערט אדורכגיין בעלגיע. דייטשלאנד האט געבעטן א פרייע דורכגאנג דורך בעלגישער טעריטאריע, און האט צוגעזאגט אז מיט דעם וועט בעלגיע געניסן פון א בונד מיט דייטשלאנד. בעלגיע האט אבער אפגעזאגט, און דעם 2טן אויגוסט האט דייטשלאנד אנגעהויבן אינוואדירן פראנקרייך דורף בעלגיע און לוקסעמבורג.

די ים־ארענע

די הויפט ים־פלאטן וואס זענען געווען טעטיק אין דער ים־ארענע זענען געווען פונעם פאראייניגטן קעניגרייך און פון דייטשלאנד. יעדע איינע פון די גרויסמאכטן האט פרובירט איבערצואוועגן די מלחמה אין אלגעמיין דורך שטעלן א ים־בלאקאדע אויפן צווייטן, וואס די בלאקאדע וועט פארמיידן אריינברענגען פראוויאנט צום באלאגערטן לאנד. אבער ס'איז געווען ווייניקע אנטרעפן צווישן די צוויי פלאטן.

יידן אין ארץ ישראל בשעת דעם וועלט קריג

בשעת דער ערשטער וועלט קריג האבן די יידן אין ארץ ישראל געליטן פון שווערע ארימקייט, ווייל די גרעניצן פון ארץ ישראל זיינען געווען פארשפארט, און דער עיקר האנדל פון די יידן איז געווען עקספארטירן פרוכט צו אייראפע. אויך די פרומע (אנשי יישוב הישן) וואס האבן דאן זיך אויסגעהאלטן פון די "כספי החלוקה וואס האבן באקומען פון פארמעגלעכע יידן פון איבער דער גארער וועלט, האבן אויפגעהערט באקומען זייער פארדינסט.

  1. ווייטערפירן מוסטער:רא
  2. ווייטערפירן מוסטער:רא
  3. ווייטערפירן מוסטער:רא
  4. ווייטערפירן מוסטער:רא
  5. ווייטערפירן מוסטער:רא
  6. ווייטערפירן מוסטער:רא
  7. ווייטערפירן מוסטער:רא