אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ירושלים"

בלעטערן געשיכטע אינטעראקטיוו

‪פֿריִערדיקע אונטערשײד →‬קומענדיקע אונטערשײד ←

אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט

וויזועלוויקיטעקסט

אין ליניע

רעוויזיע ביי 05:49, 5 מערץ 2013

ירושלים

א בליק אויף ירושלים פון הר הזיתים

מדינה / טעריטאָריע

ישראל

קאָאָרדינאַטן

‏31°47′0″N 35°13′0″E / 31.78333°N 35.21667°E

ראַיאָן

ירושלים

דיסטריקט

ירושלים

בירגערמייסטער

ניר בארקאט

אָפיציעלע שפּראַך

העברעיש, אַראַביש

שטח

125.156 קוואדראט ק"מ

הייך

630 מעטער

‑ אין שטאָט
‑ באַפעלקערונג ענגקײט

804,355‏ ‏^[1] (שטייענדיג 2011)
6,234 באוואוינער א ק"מ²

צײַט זאָנע

UTC+2

‫ירושלים (העברעיִש: יְרוּשָׁלַיִם, אַראַביש: القدس) איז די אָפֿיציעלע הױפּטשטאָט פֿון מדינת ישׂראל, דער צענטער פֿון דעם ייִדישן פֿאָלק, נאָך פֿון גאר אַמאָליקע צײַטן. די שטאָט איז פֿאַרהײליקט, אױף די דרײַ מאָנאָטעיִסטישע, רעליגיעזע גלױבנס: דאס ייִדישע, דאס איסלאַמישע, און דאס קריסטלעכע גלױבן. דאָס צענטראַלישקײט פֿון די שטאָט, פֿאַר אַלע גלױבנס, האָט געברענגט אַ סך קריגערײַען און װעלט־מלחמות צװישן זײ, ביז הײַנטיקן טאָג. זייט דעם 19טן יארהונדערט האבן זיך אנטוויקלט ארום דער אלטשטאט אסאך נייע געגנטן, וואס זענען היינטצוטאג דער גרעסטער טייל פון דער שטאט.

די שטאָט פֿון ירושלים געפֿונט זיך אויף די "יהודה-בערג" צווישן דעם מיטלענדישן ים (הים התיכון) און דעם ים המלח אין אַ הויך פֿון אַ 650-840 מעטער איבערן מיטלענדישן ים. די שטאָט געפֿונט זיך אין די עקזײַט פֿון "מדבר-יהודה".

די צאָל פֿון די רעגנס איז 600 מילימעטר אין אַ ווינטער-צײַט. דער זומער איז הייס און טרוקן. דער ווינטער איז קאַלט און אַ רעגנדיקער. אָפֿטמאָל שנייט אויף אַ פּאָר טעג אין ווינטער. די צאָל פֿון די פֿײַכטקייט איז ארום 60% .

ריכטיק אויף סוך 2011, איז דאָ אין ירושלים 804,355 בירגער.‏^[1] די בירגערשאַפֿט מערט זיך, אין אַ צאָל פֿון 1.7 פּראָצענט אַ יאָר. די בירגער פון ירושלים זײַנען צומישט:

צווישן זיי 497,000 (62%) וואָס זײַנען ײִדן.
281,000 (35%) זײַנען מוסולמענער אַראַבער.
14,000 (1.8%) זײַנען קריסטן.
די פּראָפּאָרציאָנעלקייט צווישן מענער און פֿרויען איז : 1015 פֿרויען, צו 1000 מענער.

דער בירגערמײַסטער איז היינט ניר בארקאט. די שטאטראט האט 31 מיטגלידער. די גרעסטע פּאַרטיי אין דער שטאטראט איז יהדות התורה.

אין דער היסטאריע

פארצייטישע ירושלים

דער אנהייב פון ירושלים איז געווען אויפן בערגל דרום פון הר הבית וואס מ'רופט היינט עיר דוד. בערך אין יאר ב'ת איז דער יישוב געווארן א שטאט. אין יאר ב'ת"ר - אפשר אפילו פריער - איז ירושלים שוין געווען אן אנגעזעענע באפעסטיגטע כנעענישע שטאט. בערך אין יאר ב'ת"ש האט אדוני צדק, דער מלך פון ירושלים, געפירט די מלכים פון דרום ארץ ישראל אין זייער קריג קעגן יהושע בן נון, וואס האט געזיגט איבער זיי אין עמק איילון. ווען די יבוסים זענען געקומען קיין ירושלים האבן זיי א נאמען געגעבן די שטאט „יבוס"; דער איז געבליבן 200 יאר ביז דוד המלך האט איינגענומען די שטאט. דער פסוק אין שמואל ב, פרק ה, 6-10 (און אויך אין דברי הימים א, יא) פארציילט וויאזוי דוד האט איינגענומען די שטאט. ירושלים איז צום ערשטן באשטימט געווארן אלץ הויפטשטאט אין יאר ב'תתק"ן דורך דוד המלך נאכדעם וואס ער האט געמאכט א בונד מיט די עשרת השבטים אין חברון.

תקופה פון בית ראשון

דוד המלך'ס זון שלמה האט געבויט אין ירושלים דעם בית המקדש. אזוי ווי דער בית המקדש איז חרוב געווארן און מ'האט איבערגעאקערט די שטאט מערער מאל, איז שווער פאר די ארכעאלאגן צו טרעפן קלארע זאכן פון יענער תקופה. דער ערשטער ארט פון ירושלים, וואס מען רופט היינט עיר דוד, געפינט זיך לעבן דעם אראבישן דערפל סילוואן (דאס איז אראביש פארן שילוח).

ביז די יארן פון דער מלך חזקיהו (אין יאר ג'ר) האט זיך ירושלים פארגרעסערט אויף דעם מערב בערגל (היינט געפינט זיך דארטן דאס יידישע פערטל און דאס ארמענישע פערטל. אין יענע יארן האט די מיליטער פון אשור באלעגערט די שטאט, אבער זיי האבן נישט געקענט זי אייננעמען. איין טעם איז געווען דער שילוח טונעל דורך וואס וואסער האט אריינגעשטראמט אין דער שטאט פון דעם גיחון קוואל וואס איז דרויסן פון די מויערן פון ירושלים. צום זענען מלאכי חבלה געקןמען און אויסגעהרגעט גאר די מיליטער פון אשור.

אין יאר ג'שכ"ז האט די מלוכה פון בבל געהערשט איבער מלכות יהודה; דער מלך יהויכין און אלע חשובע יידן אין ירושלים זענען פארטריבן געווארן אין גלות. נבוכדנצר האט ארויפגעשטעלט צדקיהו אויף דעם טראן, אבער נאך 11 יאר האט ער מורד געווען און נבוכדנצר האט חרב געמאכט דעם בית המקדש אין יאר ג'של"ח. ווערנט די יארן האבן די ארכעאלאגן אנטפלעקט עטלעכע פייל-שפיצן פון די בבליים.

תקופה פון בית שני

מיטל אלטער

ירושלים איז אריבער אונטער דער הערשאפט פון די אומאיאדן ביז 750. דערנאך איז די הערשאפט אריבער צום אבאסישן כאליפאט ביז 969, ווען ירושלים איז אריבער צו דער פאטימישער דינאסטיע. דער מיטל מזרח, כולל ארץ ישראל, איז דעמאלסט אריין אין א נישט סטאבילער תקופה בי די סעלזשוקן האבן איינגענומען ירושלים אין 1071 אויף א קורצער תקופה.

מאדערנע תקופה

אין 1860 האט מען אנגעהויבן בויען נייע געגנטן אינדרויסן פון די מויערן פון ירושלים. דער ערשטער געגנט איז געווען משכנות שאננים, די קאלאניע וואס משה מאנטיפיארי האט אויפגעשטעלט. מען האט באזעצט דעם געגנט אין 1866. א פאר יאר שפעטער אין 1868 האט הרב דוד בן שמעון פון מאראקא געבויט "מחנה ישראל", א געגנט פון קליינע הייזער מיט א שול "צוף דבש". אין 1869 האט ר' יוסף ריוולין אויפגעשטעלט נחלת שבעה. נאכהער האט דער עושר ר' דוד ריס מנדב געווען געלט צוצובויען צען הייזער מיטן נאמען "בית דוד" לעבן נחלת שבעה.

מרחשון תרל"ד (1873) האט ר' יוסף ריוולין געמאכט אן אסיפה דריי טעג אדורכצושמועסן אויפשטעלן נאך א געגנט ארויס פון די מויערן. רב מאיר אויערבאך אב"ד קאליש, און ראב"ד פונעם אשכנזישן בית דין אין ירושלים האט געגעבן א גרויסער סומע געלט פאר דעם צוועק, און האט אויך געקויפט פינף הייזער פאר זיינע יורשים, בתנאי אז טאמער איינער פארלאזט ארץ ישראל פארלירט ער זיין חלק אין דער ירושה.

אין אנהייב פון די 1970ער יארן האט מען אויפגעשטעלט די ישראל פאליציי הויפטקווארטיר אין קריית הממשלה אין מזרח טייל פון דער שטאט. אין אנהייב פון די 1980ער יארן האט מען אויפגעשטעלט דעם בנין פון דער באנק פון ישראל און אין די 1990ער יארן האט מען אויפגעשטעלט לעבן דער באנק דעם הויכגעריכט אין דער קריית הממשלה אין מערב טייל פון דער שטאט..

געאגראפיע

מלחה
(מנחת)

מרכז העיר

פסגת זאב
מרכז

פסגת זאב
(מזרח ומערב)

מאפע פון ירושלים מיט די געגנטן. קליקט אויף א געגנט צו זען דעם ארטיקל.

טראנספארט

איינע פון די הויפטגאסן אין ירושלים איז די יפו גאס.

אויטאבוסן

פון די 1930ער יארן זענען די יידישע אויטאבוסן אין ירושלים געווען געפירט דורך דער "המקשר" געזעלשאפט.

היינט פון דער ירושלים צענטראלע אויטאבוס סטאנציע קען מען אנקומען צו רוב פלעצער אין לאנד. אגד און דן, און נאך פארשידענע געזעלשאפטן, פירן טויזנטער פאסאזשירן, פון און צו ירושלים.

אין מזרח ירושלים געפונט זיך א צענטראלע אויטאבוס סטאנציע, וואו אראבישע אויטאבוסן און טענדערן, פירן כמעט איבערן גאנצן מערב ברעג.

דעם 29סטן יוני 2010 גייט מען מאכן אסאך ענדערונגען אין די אויטאבוס רוטעס אין ירושלים.‏^[2]

באנען

און ירושלים געפונט זיך די מלחה באן סטאנציע, און די תנכישע זאא באן סטאנציע. די באן רייזע קיין תל אביב געדויערט אומגעפער א שעה און פופציג מינוט, וועגן דעם איז די באן נישט אנגענעם פאר פאסאזשירן.

ישראל באנען בויט דעריבער א נייע באן סטאנציע, קעגן איבער דער אויטאבוס סטאנציע אויף יפו גאס, וואס וועט פארקורצן דעם וועג פון ירושלים קיין תל אביב, צו א האלבע שעה.

זייט 19טן אויגוסט 2011 פארט דער טראמוויי אויף דער רויטער ליניע.

שאסייען

דער אלטער שאסיי פון ירושלים תל אביב, פירט אריין אין גבעת שאול און רוממה געגנט, שאסיי 1 (ישראל), ירושלים האט ארויסגעבויט א שאסיי וואס פירט צום צפון טייל ביז פראנצויזישן בערגל, וואס פון דארט קען מען פארן גלייך קיין מעלה אדומים, אזוי אז מען מוז נישט אריבער פארן די שטאט.

שאסיי נומער 60, אין ירושלים ווערט עס גערופן, שאסיי נומער 1. אויף צפון פארט קיין ראמאללא, שכם. און אויף דרום, דורך תלפיות געגנט, ביזן דורכגאנג צו בית לחם. שאסיי נומער 60 ווערט גערופן דארט די "טונעלן שאסיי" וואס טראגט קיין חברון, און באר שבע.

אין די 1990ער יארן האט מען אויפגעבויט אין ירושלים דעם בעגין שאסיי, וואס לינדערט די שווערע פארקער אויף לאקאלע גאסן, עס פאנגט זיך אן אין מלחה געגנט, פארט אריבער די געגנטער אויף דער מערב זייט פון שטאט, וואו זי קומט אן קיין עטרות קאמערציאלע געגנט, און דארט ווערט דער שאסיי פארבינדן צו שאסיי 443, דער מודיעין שאסיי.

גאלדא מאיר שאסיי, איז א טייל פון שמואל הנביא גאס, קומט אן קיין רמות, און קיין גבעת זאב.

חינוך

אין ירושלים פועלן אסאך חדרים, ישיבות און מיידלעך סעמינארן. צווישן די ישיבה־גדולה'ס זענען: די מירער ישיבה (די גרעסטע ישיבה אין דער וועלט), חברון ישיבה, קול תורה, שפת אמת, מרכז הרב און בריסק.

בילדונג

געביידע פונעם מאנדל אינסטיטוט פאר יידישקייט וויסנשאפטן המכון למדעי היהדות אין דעם העברעאישן אוניווערסיטעט אין ירושלים אויף הר הצופים

שולעס

ירושלים האט שטאטישע שולעס וואס ווערן געפירט לויט דעם בילדונג מיניסטעריום אין מדינת ישראל, ווי אויךחרדישע חדרים און מיידל שולעס, און אויך אראבישע שולעס.

יידישע שולעס

אין ירושלים ריכטיק פאר 2010, 61% פון די תלמידים אין כיתה א' זענען חרדים. די געביידעס פון סעקולערע שולעס און קידערגארטנס וואס זענען מער נישט געניצט זענען ווידערגעבויט און געניצט היינט פאר חרדישע מוסדות.

אראבישע שולעס

די אראבישע בילדונג אין ירושלים גייט אן אין מזרח פון דער שטאט און שליסט איין סיי שטאטישע שולעס סיי פריוואטע.

אקאדעמישע אנשטאלטן

אין ירושלים געפינען זיך אינסטיטוציעס פאר העכערער בילדונג, צווישן זיי די בצלאל הויכשולע פאר קונסטן, ירושלים הויכשולע פאר טעכנאלאגיע, די אקאדעמיע פאר מוזיק און טאנץ.

אויך אין ירושלים איז דער העברעאישער אוניווערסיטעט אין ירושלים, וואס ווערט גערעכנט צווישן די 100 פירנדיקע אוניווערסיטעטן אין דער וועלט אין פארשונג, צוזאמען מיט דער אקאדעמיע פאר דער העברעישער שפראך. דער אוניווערסיטעט האט דריי קאמפוסן אין דער שטאט: הר הצופים, עדמונד י' ספרא גבעת רם און עין כרם.

ירושלים דינט אויך אלס פלאץ פון אסאך פארשונג אנשטאלטן ווי די ישראלישע אקאדעמיע פון וויסנשאפטן, אקאדעמיע פאר דער העברעישער שפראך, ישראלישער אינסטיטוט פאר דעמאקראטיע, וואן ליר אינסטיטוט און שלום הארטמאן אינסטיטוט.

וועטער

אין זומער איז ווארעם און טרוקן, אין ווינטער איז קאלט און עס רעגנט; אמאל שנייט אויך,בפרט אין די הויכע געגנטן.

צווילינג שטעט

גאַלעריע

וועבלינק

אפיציעלע וועבזייַטל פונעם ירושלימער מוניציפאליטעט

רעפערענצן

זען • רעדן • ענדערן

שטעט אין ישראל

זען • רעדן • ענדערן

געגנטן אין ירושלים

קאארדינאטן: 31°47′0″N 35°13′0″E / 31.78333°N 35.21667°E / 31.78333; 35.21667

ווייטערפירן מוסטער:רא
ווייטערפירן מוסטער:רא
ווייטערפירן מוסטער:רא

[סטאטיסטיק_2011-1] באפעלקערונג פון ישראל לויט יישובים, 2011, צענטראלע ביורא פאר סטאטיסטיק

[2] ענדערונגען אין בוס רוטעס אין ירושלים

[1]

[2]

@@ שורה 226: / שורה 226: @@
 [[eu:Jerusalem]]
 [[ext:Jerusalén]]
-[[fa:اورشلیم]]
+[[fa:بیت‌المقدس]]
 [[fi:Jerusalem]]
 [[fiu-vro:Jeruusalemm]]

זען • רעדן • ענדערן חרדי'שע אידישע געגנטן
אײראָפּע	אַנטווערפּן גאָלדערס גרין גייטסהעד וויען וועסטקליף לוגאַנאָ סאָלפֿאָרד סטאַמפֿאָרד היל עדזשווער פּאַריז ציריך קענווי אינזל שטראַסבורג
ארץ ישראל	אונגאַרישע הײַזער אלעד אשדוד בית וגן בית ישראל בית שמש ביתר עילית בני ברק גבעת שאול הר נוף זכרון משה חברון חיפה טבריה כרם אברהם מאה שערים מודיעין עילית מקור ברוך נווה יעקב סנהדריה מורחבת עזרת תורה צפת קרית אונסדאָרף קרית בעלזא קרית מאַטערסדאָרף רוממה רמות רמת אשכול רמת וויזשניץ שערי חסד
צפון־אַמעריקע	אַפּער וועסט סײַד באָלטימאָר באָסטאָן באָקאַ ראַטאָן באָראָ פּאַרק בלומינגבורג בעיסוואטער דיל דעטרויט וויליאַמסבורג קרית טאָהש טאָראָנטאָ טינעק יוניאן סיטי לאָוּער איסט סײד לאָס אַנדזשעלעס לייקוואוד לינדען מאָנטרעאַל מאָנסי מאַונט קיסקאָ מיאַמי שיכון סקווירא סי געיט סיאַטל פּאַסעאיק פאַר ראַקאָוויי פאָרעסט הילס פלעטבוש פײַוו טאַונס קווינס קײַאַמישע לייק קליוולאַנד קראַון הײַטס קרית יואל ריווערדייל שיקאַגאָ
אַנדערע	יאָהאַנעסבורג מעלבאָרן