אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דעלאטין"

פֿון װיקיפּעדיע
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
מיר האבן נישט געטוישט! מיר האבן פארפאסט דעם בלאטץ..... הערות קענט איהר שיקען אויף delatyn@gmail.com
 
וויקיזירט (עס פעלט נאך א ביסל ארבעט)
שורה 1: שורה 1:
[[טעקע:POL Delatyn COA.svg|קליין|120px|הערב פון דעלאטין]]
אין קורצן
'''דעלאַטין''' ({{שפראך-uk|Делятин}}) איז א שטעטל אויפן [[פרוט]] טייך אין נאדווארנער ראיאן, [[אוקראינע]], 101 ק"מ מערב פון [[טשערנאוויץ]]. פון 1772 ביז 1918 איז דער געגנט געווען אין
מזרח [[גאליציע]].


== היסטאריע ==
די שטאט דעלאטין וואס געפינט זיך אין גאליציע (היינט אוקריינא) איז געוועהן פאר די קריג א עיר ואם בישראל, ווי די ארגענעזאציע אבותינו (וואס גיט זיך אפ מיט איבערבויען בתי חיים אין איירופע) איז מעיד, איז דאס די צווייט גרעסטע בית החיים וואס זיי האבען דערווייל געזעהן מיט אזוי פיל אידישע קברים, ווי צווישען אנדערע ליגט דארט הרה"ק ר' נחום מרדכי פריעדמאן זצ"ל א רעכטע אייניקל פועם ריזשינער זי"ע, וואס דאס ווארפט א שטיקל בילד וואס פארא גרויסע אידישע שטאט דאס איז געוועהן בעפארן קריג.
אין דעם [[15טער י"ה|15טן יארהונדערט]] איז דעלאטין, מיט גאנץ [[רויטע רוטעניע|רויטער רוטעניע]] געווארן א טייל פון [[פוילן]]. אין 1772 האט [[עסטרייך]] גענומען דעם גאנצן ראיאן פון פוילן און געגעבן אים דעם נאמען גאליציע. נאכן [[ערשטן וועלט קריג]] איז דעלאטין אריין אין דער [[צווייטע פוילישע רעפובליק|צווייטער פוילישער רעפובליק]]. דעלאטין איז איינגענומען דורך דער [[רויטע ארמיי|רויטער ארמיי]] סעפטעמבער 1939, אין אנהייב פונעם [[צווייטן וועלט קריג]].


די דייטשען זענען אריינגעקומען אין יאנואר 1941 און אריינגשטעלט אלע יודן אין וואלד, און במשך דריי טעג האבן זיי אלע אויסגעשאסן הי"ד. אן אלטיטשקע פארציילט דארט אז זי האט נאך אלץ שלאפלאזע נעכט ווען די דערמאנט זיך די יאמערליכע קולות וואס מ'האט ארויסגעהערט פון וואלד במשך יענע ביטערע טעג, און די קולות פון די שיסערייען ה"י.
די שטאט דעלאטין געפינט זיך אויף א בארג, וואס איז גאנץ לופטיג אין די זומער חדשים וואס אחוץ די אידען וואס האבן געוואוינט דארט אגאנץ יאר, פלעגט דאס ארויסברענגען אידישע משפחות פארוויילן דארט אין די זומער, ווי הרה"ק מקרעטשניף זי"ע פלעגט פארציילן אז זיין פאטער פלעגט ארויספארען יעדען זומער וויילען דארט בערך 6 וואכן.


די סאוועטן האבן געשטעלט דאס שטעטל אין דער אוקראינישער סאוועטן רעפובליק. היינט איז דעלאטין אין אוקראינע.
עס האט זיך געפינען אין דעלאטין אסאך קלויזען פון פארשידע קרייזען, אבער רוב רובו פונעם שטאט זענען געוועהן זידיטשוב חסידים, ממילא האבען זיי אויפגענומען פארן שטאט רב הרה"ק רבי נפתלי עהרליך זצ"ל וואס ער איז געוועהן אן אייניקל פונעם עטרת צבי זי"ע, און ער האט געדינט אלץ שטאט רב פאר כמעט א יובל יארען ביז ממש דעם ביטערן חורבן.


== יידישע געמיינדע ==
דער דעלאטינער רב זצ"ל איז נסתלק געווארן ה' שבט תש"א, אבער עס איז שוין גרויסע צרות דאן אין די שטאט, האבען די חברה קדישא געמיזט אים באהאלטען אין ביה"ח אינמיטן די נאכט אין די פינסטערניש, ווי די ימ"ש זאלן נישט מערקן וואס קימט פאר, ווי אויך איז אנוועזענד געוועהן זיין זוהן הרה"צ שלמה יעקב זצ"ל, וואס איז צירוקגעקומען נאכן קריג לייגען אן אנדענק פארן גרויסן פאטער, אבער האט זיך בשום אופן נישט געקענט דערמאנען דעם גענויעם מקום מנוחתו.


ער איז געווען פאר דעם [[צווייטער וועלט קריג|קריג]] אן עיר ואם בישראל, ווי די ארגאניזאציע [[אבותינו]] (וואס גיט זיך אפ מיט איבערבויען בתי חיים אין [[אייראפע]]) איז מעיד, איז דאס די צווייט גרעסטע בית החיים וואס זיי האבען דערווייל געזעהן מיט אזוי פיל אידישע קברים, ווי צווישען אנדערע ליגט דארט רבי [[נחום מרדכי פרידמאן]] א רעכטער אייניקל פועם [[ישראל פון רוזשין|רוזשינער]] זי"ע, וואס דאס ווארפט א שטיקל בילד וואס פארא חשוב אידיש שטעטל דאס איז געווען בעפארן קריג.
דעלאטין איז ווי אלע גרויסע שטעט פארן קריג אנגעהויבן אריינבלאזן פרייע ווינטען אבער די רב איז געשטאנען פעלזן פעסט און געקריגט מיט זיי טריט און שריט.


די שטאט דעלאטין געפינט זיך אויף א בארג, וואס איז גאנץ לופטיג אין די זומער חדשים וואס אחוץ די אידן וואס האבן געוואוינט דארט א גאנץ יאר, פלעגט דאס ארויסברענגען אידישע משפחות פארוויילן דארט אין דעם זומער.<ref>ווי הרה"ק מקרעטשניף זי"ע פלעגט פארציילן אז זיין פאטער פלעגט ארויספארען יעדן זומער וויילן דארט בערך 6 וואכן.</ref>
די דייטשען זענען אריינגעקומען און יענאוואר 1941 אין אריינגשטעלט אלע יודן אין וואלד און במשך 3 טאג האבען זיי אלע אויסגעשאסען הי"ד, אן אלטישקע פארציילט דארט אז זי האט נאך אלץ שלאפלאזע נעכט ווען די דערמאנט זיך די יאמערליכע קולות וואס מהאט ארויסגעהערט פון וואלד במשך יענע ביטערע טעג, אין די קולות פון די שיסערייען ה"י.

עס האט זיך געפינען אין דעלאטין אסאך קלויזן פון פארשידענע קרייזן, אבער רוב רובו פון שטעטל זענען געווען [[זידיטשוב (הויף)|זידיטשויווער]] חסידים, ממילא האבן זיי אויפגענומען פארן שטאטס רב רבי נפתלי עהרליך, וואס ער איז געווען אן אייניקל פונעם עטרת צבי, און ער האט געדינט אלס שטאטס רב פאר כמעט א יובל יארן ביז ממש דעם ביטערן חורבן.

דער דעלאטינער רב זצ"ל איז נסתלק געווארן ה' שבט תש"א, אבער עס איז שוין גרויסע צרות דאן אין שטעטל, האבן די חברה קדישא געמוזט אים באהאלטן אין ביה"ח אינמיטן דער נאכט אין די פינסטערניש, ווי די ימ"ש זאלן נישט מערקן וואס קימט פאר, ווי אויך איז אנוועזענד געוועהן זיין זוהן הרה"צ שלמה יעקב זצ"ל, וואס איז צירוקגעקומען נאכן קריג לייגען אן אנדענק פארן גרויסן פאטער, אבער האט זיך בשום אופן נישט געקענט דערמאנען דעם גענויעם מקום מנוחתו.

דעלאטין איז ווי אלע גרויסע שטעט פארן קריג אנגעהויבן אריינבלאזן פרייע ווינטן אבער דער רב איז געשטאנען פעלזן פעסט און געקריגט מיט זיי טריט און שריט.


היינט ציטאג איז ליידער נישט געבליבן קיין זכר פון אידישקייט אין שטאט, אחוץ די גרויסע אידישער בית החיים ווי אויווען דערמאנט, אין א פלא אז די דייטשען האבען דאס נישט חרוב געמאכט (קאן זיין ווייל עס איז ביים עק פון שטאט אויף א הויכען בארג האבען זיי נישט באמערק, עכ"פ כך גזרו יתברך שמו אז עס זאל נישט געטשעפעט ווערן).
היינט ציטאג איז ליידער נישט געבליבן קיין זכר פון אידישקייט אין שטאט, אחוץ די גרויסע אידישער בית החיים ווי אויווען דערמאנט, אין א פלא אז די דייטשען האבען דאס נישט חרוב געמאכט (קאן זיין ווייל עס איז ביים עק פון שטאט אויף א הויכען בארג האבען זיי נישט באמערק, עכ"פ כך גזרו יתברך שמו אז עס זאל נישט געטשעפעט ווערן).


לערי לינדענבערג פון אר"י א יליד דעלאטין און א תלמיד פונעם רב'ס ישיבה אין דעלאטין איז אהין געפארען מיט יארען צירוק, און פרובירט צי טרעפען עפעס איבערבלייבענישן פונען אמאל, און באוויינט ביטער וואס פאר א חורבן ערהאט דארט געפונען (זיין זוהן א פילם פראדעצירער איז מיטגעפארען און דאן פארפאסט דעם פילם RETURN TO MY SHTETEL DELATYN ווי ער האט פארקויפט הינדערעטער עקזעמפלארן ביז עס איז אויסגעגאנגען)
בערל נחום לינדנבערג פון אר"י א יליד דעלאטין און א תלמיד פונעם רב'ס ישיבה אין דעלאטין איז אהין געפארן מיט יארן צוריק, און פרובירט צי טרעפן עפעס איבערבלייבענישן פון אמאל, און באוויינט ביטער וואס פאר א חורבן ער האט דארט געפונען (זיין זון ווילי לינדווער, א פילם פראדוצירער, איז מיטגעפארן און דאן פארפאסט דעם פילם ''צוריק אין מיין שטעטל דעלאטין'' (''Return to My Shtetl Delatyn'') ווי ער האט פארקויפט הונדערעטער עקזעמפלארן ביז עס איז אויסגעגאנגען).<ref>[http://www.willylindwer.com/library/return_to_my_shtetl_delatyn.htm ווילי לינדווער וועבזייטל]</ref>

אין תחילת תש"ך יארן איז פארגעקומען א גרויסע קאנווענטשן פון ילידי דעלאטין, איבערשמועסן זכרונות פון אמאל און זיך רי-יונייטען, אבער דאס האט זיך נישט אויסגעארבעט.

עס געפונען זיך היינט איבער דער וועלט פילע אייניקלעך פון אידן וואס האבן געוואוינט אין דעלאטין, ווי אויך פונעם רב איז געבליבן אסאך אייניקלעך, פון זיין זון הרה"ק ר' לייבוש פון [[בערעגסאז]] זצ"ל איז איבערגעבליבן איין מיידל מרת עטל מערמעלשטיין ע"ה וואס האט וואונדערלעך איבערגעלעבט דעם קריג און דערנאך אויפגעשטעלט א משפחה לשם ולתפארת, און זיין טאכטער הרבנית שרה חנה ראטענבערג איז שוין ארויסגעקומען פארן קריג און זיך באזעצט אין דעם [[בראנקס]] צוזאמען מיט איר מאן רבי פנחס שלום מקאסאן זצ"ל.

== וועבלינקען ==
* [http://www.shtetlinks.jewishgen.org/delyatin/delatn.htm דעלאטין אין יידישגען]

==רעפערענצן==
{{רעפליסטע}}


{{coord|48|32|N|24|38|E|region:UA_type:city|display=title}}


[[קאַטעגאָריע:שטעטלעך]]
אין תחילת כ' יארן איז פארגעקומען א גרויסע קאנווענטשען פון ילידי דעלאטין, איבערשמועסן זכרונות פון אמאל און זיך רי-יונייטען, אבער דאס האט זיך נישט אויסגעארבעט.
[[קאַטעגאָריע:אוקראינע]]
[[קאַטעגאָריע:אידישע יישובים אין אייראפע]]


[[en:Delatyn]]
עס געפונען זיך היינט איבער די וועלט פילע אייניקלעך פון אידען וואס האבן געוואוינט אין דעלאטין, ווי אויך פונעם רב איז געבליבען אסאך אייניקלעך, פון זיין זוהן הרה"ק ר' לייבוש פון בערעגסאז זצ"ל איז איבערגעבליבן איין מיידל מרת עטל מערמעלשטיין ע"ה וואס האט וואינדערליך איבערגעלעבט דעם קריג און דערנאך אויפגעשטעלט א משפחה לשם ולתפארת, און זיין טאכטער הרבנית שרה חנה ראטענבערג איז שוין ארויסגעקומען פארן קריג און זיך באזעצט אין די בראנקס ציזאמען עם בעלה הרה"ק פנחס שלום מקאסאן זצ"ל.

רעוויזיע ביי 20:18, 22 דעצעמבער 2010

הערב פון דעלאטין

דעלאַטין (אוקראיניש: Делятин) איז א שטעטל אויפן פרוט טייך אין נאדווארנער ראיאן, אוקראינע, 101 ק"מ מערב פון טשערנאוויץ. פון 1772 ביז 1918 איז דער געגנט געווען אין מזרח גאליציע.

היסטאריע

אין דעם 15טן יארהונדערט איז דעלאטין, מיט גאנץ רויטער רוטעניע געווארן א טייל פון פוילן. אין 1772 האט עסטרייך גענומען דעם גאנצן ראיאן פון פוילן און געגעבן אים דעם נאמען גאליציע. נאכן ערשטן וועלט קריג איז דעלאטין אריין אין דער צווייטער פוילישער רעפובליק. דעלאטין איז איינגענומען דורך דער רויטער ארמיי סעפטעמבער 1939, אין אנהייב פונעם צווייטן וועלט קריג.

די דייטשען זענען אריינגעקומען אין יאנואר 1941 און אריינגשטעלט אלע יודן אין וואלד, און במשך דריי טעג האבן זיי אלע אויסגעשאסן הי"ד. אן אלטיטשקע פארציילט דארט אז זי האט נאך אלץ שלאפלאזע נעכט ווען די דערמאנט זיך די יאמערליכע קולות וואס מ'האט ארויסגעהערט פון וואלד במשך יענע ביטערע טעג, און די קולות פון די שיסערייען ה"י.

די סאוועטן האבן געשטעלט דאס שטעטל אין דער אוקראינישער סאוועטן רעפובליק. היינט איז דעלאטין אין אוקראינע.

יידישע געמיינדע

ער איז געווען פאר דעם קריג אן עיר ואם בישראל, ווי די ארגאניזאציע אבותינו (וואס גיט זיך אפ מיט איבערבויען בתי חיים אין אייראפע) איז מעיד, איז דאס די צווייט גרעסטע בית החיים וואס זיי האבען דערווייל געזעהן מיט אזוי פיל אידישע קברים, ווי צווישען אנדערע ליגט דארט רבי נחום מרדכי פרידמאן א רעכטער אייניקל פועם רוזשינער זי"ע, וואס דאס ווארפט א שטיקל בילד וואס פארא חשוב אידיש שטעטל דאס איז געווען בעפארן קריג.

די שטאט דעלאטין געפינט זיך אויף א בארג, וואס איז גאנץ לופטיג אין די זומער חדשים וואס אחוץ די אידן וואס האבן געוואוינט דארט א גאנץ יאר, פלעגט דאס ארויסברענגען אידישע משפחות פארוויילן דארט אין דעם זומער.[1]

עס האט זיך געפינען אין דעלאטין אסאך קלויזן פון פארשידענע קרייזן, אבער רוב רובו פון שטעטל זענען געווען זידיטשויווער חסידים, ממילא האבן זיי אויפגענומען פארן שטאטס רב רבי נפתלי עהרליך, וואס ער איז געווען אן אייניקל פונעם עטרת צבי, און ער האט געדינט אלס שטאטס רב פאר כמעט א יובל יארן ביז ממש דעם ביטערן חורבן.

דער דעלאטינער רב זצ"ל איז נסתלק געווארן ה' שבט תש"א, אבער עס איז שוין גרויסע צרות דאן אין שטעטל, האבן די חברה קדישא געמוזט אים באהאלטן אין ביה"ח אינמיטן דער נאכט אין די פינסטערניש, ווי די ימ"ש זאלן נישט מערקן וואס קימט פאר, ווי אויך איז אנוועזענד געוועהן זיין זוהן הרה"צ שלמה יעקב זצ"ל, וואס איז צירוקגעקומען נאכן קריג לייגען אן אנדענק פארן גרויסן פאטער, אבער האט זיך בשום אופן נישט געקענט דערמאנען דעם גענויעם מקום מנוחתו.

דעלאטין איז ווי אלע גרויסע שטעט פארן קריג אנגעהויבן אריינבלאזן פרייע ווינטן אבער דער רב איז געשטאנען פעלזן פעסט און געקריגט מיט זיי טריט און שריט.

היינט ציטאג איז ליידער נישט געבליבן קיין זכר פון אידישקייט אין שטאט, אחוץ די גרויסע אידישער בית החיים ווי אויווען דערמאנט, אין א פלא אז די דייטשען האבען דאס נישט חרוב געמאכט (קאן זיין ווייל עס איז ביים עק פון שטאט אויף א הויכען בארג האבען זיי נישט באמערק, עכ"פ כך גזרו יתברך שמו אז עס זאל נישט געטשעפעט ווערן).

בערל נחום לינדנבערג פון אר"י א יליד דעלאטין און א תלמיד פונעם רב'ס ישיבה אין דעלאטין איז אהין געפארן מיט יארן צוריק, און פרובירט צי טרעפן עפעס איבערבלייבענישן פון אמאל, און באוויינט ביטער וואס פאר א חורבן ער האט דארט געפונען (זיין זון ווילי לינדווער, א פילם פראדוצירער, איז מיטגעפארן און דאן פארפאסט דעם פילם צוריק אין מיין שטעטל דעלאטין (Return to My Shtetl Delatyn) ווי ער האט פארקויפט הונדערעטער עקזעמפלארן ביז עס איז אויסגעגאנגען).[2]

אין תחילת תש"ך יארן איז פארגעקומען א גרויסע קאנווענטשן פון ילידי דעלאטין, איבערשמועסן זכרונות פון אמאל און זיך רי-יונייטען, אבער דאס האט זיך נישט אויסגעארבעט.

עס געפונען זיך היינט איבער דער וועלט פילע אייניקלעך פון אידן וואס האבן געוואוינט אין דעלאטין, ווי אויך פונעם רב איז געבליבן אסאך אייניקלעך, פון זיין זון הרה"ק ר' לייבוש פון בערעגסאז זצ"ל איז איבערגעבליבן איין מיידל מרת עטל מערמעלשטיין ע"ה וואס האט וואונדערלעך איבערגעלעבט דעם קריג און דערנאך אויפגעשטעלט א משפחה לשם ולתפארת, און זיין טאכטער הרבנית שרה חנה ראטענבערג איז שוין ארויסגעקומען פארן קריג און זיך באזעצט אין דעם בראנקס צוזאמען מיט איר מאן רבי פנחס שלום מקאסאן זצ"ל.

וועבלינקען

רעפערענצן

  1. ווי הרה"ק מקרעטשניף זי"ע פלעגט פארציילן אז זיין פאטער פלעגט ארויספארען יעדן זומער וויילן דארט בערך 6 וואכן.
  2. ווילי לינדווער וועבזייטל


קאארדינאטן: 48°32′N 24°38′E / 48.533°N 24.633°E / 48.533; 24.633