ארטיקל (גראמאטיק)

ווען מ'ווייסט פון וועלכן אביעקט מען רעדט, ניצט מען א געוויסיקער ארטיקל (דער, די, דאס, דעם); אנדערש ניצט מען אן אומגעוויסיקער ארטיקל (אַ, אַן), אבער נאר אין איינצאל—אין מערצאל האט יידיש נישט קיין אומגעוויסיקער ארטיקל.

דערקלער־טאַבעלע - אַרטיקלען

• אין מערצאל (לשון רבים) זאגט מען אלעמאל די, סיי אויב דער סובסטאנטיוו האט דאס מענלעכער מין, ווייבלעכער מין אדער נייטראלער מין. אבער אין לשון יחיד ווענדט זיך עס אין וועלכע טייל געפינט זיך דאס זאכווארט.

און אין איינצאל (לשון יחיד) ווי פאלגנדיק:

• נארמאל אויב דאס זאכווארט געפינט זיך אין דער אנהייב פון דעם זאַץ, קומט דער פארן מענלעכן מין, די פארן ווייבלעכן מין און דאס פאר'ן נייטראלן מין. (דער מאן, די פרוי, דאס קינד), און דאס הייסט "נאָמינאַטיוו".
• אויב קומט דאס ווארט באשרייבן "וועמען", דאן קומט דעם אין א מענלעכע פארם (איך נעם דעם מאן), די אין א ווייבלעכער פארם (איך נעם די פרוי) דאס אין א נייטראלער פארם (איך נעם דאס קינד). און דאס הייסט "אַקוזאַטיוו".

• אויב קומט דאס זאכווארט מיט א שייכות צו א פריעריקן ווארט, ווי צום ביישפיל: מיט, צו, אונטער, אויף אדג"ל, קומט דעם אין מענלעכן מין, דער אין א ווייבלעכן מין און דעם אין נייטראלן מין. (איך גיי מיט דעם (מיטן) מאן, איך גיי צו דער מאמע, איך גיי אונטער דעם (אונטערן) קינד).

	נאָמינאַטיוו	אַקוזאַטיוו	דאַטיוו
יחיד, זכר (מענלעך)	דער	דעם	דעם
יחיד, נקבֿה (ווײַבלעך)	די	די	דער
יחיד, נייטראַל	דאָס	דאָס	דעם
רבים (מערצאל)	די	די	די

1. נאָמינאַטיוו (ווער אדער וואס): איז דער סוביעקטיוו (זאכטייל) פונעם זאץ. דאס קומט אין אלגעמיין ביים אנפאנג פון דעם זאץ.
2. דאַטיוו (וועמען): איז דער דירעקטער אביעקט און דאס קומט אין אַלגעמיין מיט א פארבינדונג-ווארט. (צומאָלן באַהאלטן).
3. אַקוזאַטיוו (ווען...): איז דער אומדירעקטער אביעקט און דאס קומט קיינמאל נישט מיט א פארבידונג-ווארט (מיט, צו, אונטער, אויף אדג"ל). אַקוזאַטיוו איז אין גלייכן צו העברעיש "את ה": הוא לקח את הפטיש.

בײַשפּילן:

• דער מאַן איז דער גבאי פֿון אונדזער שול (ביידע נאָמינאַטיװ)
• דאָס קינד (נאָמינאַטיוו) זאָגט צו דער (דאַטיוו) מאַמע.
• איך גיב דער פרוי א בוך.
• מיר װעלן זען דעם זײדן.
• דעם גאַנצן (אַקוזאַטיװ) זומער האָבן מיר פֿאַרבראַכט אין צפֿון פֿון לאַנד
• איך האָב געזען משהן (אַקוזאַטיװ) אין גאַס.
• די (נאָמינאַטיוו) ײדישע װיקיפעדיע איז זײער רײַך, קום ביטע באַזוכן דער (דאַטיוו) יידישער װיקיפּעדיע?
• די מאַמע טוט אָן דעם קינד דאָס מאַנטעלע. (ביידע אַקוזאַטיװ)
• ער שיקט (צו) דער (דאַטיװ) כלה אַ בוקעט בלומען.

אויפמערק! נאָך אַ נו"ן קומט קיינמאל נישט אַ צווייטער נו"ן נאָר אַ מי"ם. צב"ש: אַ שיינעם/פיינעם דאַנק" און נישט "אַ שיינען/פיינען דאַנק".

די פאלגענע ליסטע זיינען א טייל פון פארבינדונג-ווערטער וואס קומט אימער מיט דאַטיוו:

• באַקומען - (דאָס עסן באַקומט דער קראַנקער פֿרױ)
• אײַנגעבן זיך
• באַשערט זײַן
• בײַשטײן
• גלײבן
• געהערן
• געלינגען
• געפֿעלן
• געראָטן
• דאַנקען
• דינען
• העלפֿן

איבערבליק פון פעלער

נאָמינאַטיווער (ערשטער) פֿאַל

דער נאָמינאַטיווער פֿאַל אָדער נאָמינאַטיוו איז דער פֿאַל פֿונעם סוביעקט פֿונעם זאַץ (דאָס הייסט פֿון דעם "טוער"), צום בײַשפּיל: דער מענטש איז געגאַנגען, די טיר איז אָפֿן, דאָס קינד האָט געוויינט. אאַז"וו.

אַקוזאַטיווער (צווייטער) פֿאַל

דער אַקוזאַטיווער פֿאַל אָדער אַקוזאַטיוו איז ווען מען באַניצט זיך מיט א הויפטווארט דירעקט נאך א צייטווארט. צ.ב.ש. דער מענטש האט אויפגעהויבן דעם טיש, די מאַמע האט געעפֿנט די טיר. דער רבי האט געגלעט דאָס קינד. א.א.וו.

דאַטיווער (דריטער) פֿאַל

דער דאַטיווער פֿאַל אָדער דאַטיוו איז ווען דאָס הויפטווארט ווערט באנוצט אלץ א זאך וואס באקומט עפעס. צ.ב.ש. דער טאַטע האט געגעבן פאר דעם אינגל א צוקערל. די באלעבאסטע האט דערלאנגט דער דינסט דעם בעזים. די מאַמע האט אנגעטון דעם קינד די שיך.

כללים פון ארטיקלען אין דער יידישער שפראך

יוצאים מן הכלל וואס באקומען ניט ארטיקלען

• נעמען פון פערזאנען קומען אָן ארטיקלען, משה און ניט דער משה, סיידן מען ניצט אן אדיעקיוו ווי דער רויטער משה.
• נעמען פון שטעט קומען אָן ארטיקלען, ירושלים און ניט דער ירושלים, סיידן מען ניצט אן אדיעקיוו ווי דער שיינער ירושלים. אבער נעמען פון בערג און טייכן קומט יא מיט אן ארטיקל: דער חרמון, דער ירדן פליסט.
• נעמען פון לענדער קומען אפטמאל אן דעם ארטיקל. למשל, אין ענגלאנד, אין ישראל. אבער א לאנד וואס געהערט צום ווייבלעכן מין מוז האבן דעם ארטיקל נאך "אין", למשל: אין דער שווייץ, אין דער ליטע.
• גאט, משיח, יידן אדג"ל קומען א סך מאל אן ארטיקלען. סיידן מען ניצט אן אדיעקיוו ווי דער אלמעכטיקער גאט.
• ראשי תיבותן פאר נעמען פון פערזאנען אדג"ל קומען א מאל מיט און א מאל אן אן ארטיקל: דער רמב"ם, דער של"ה, רש"י, ייווא, תנ"ך, שולן אאז"וו.
• ווערטער וואס דער רעדער נעמט אן אז דער לייענער ווייס פון וואס מען רעדט, קומט צומאלן אן אן ארטיקל: אין שול, אין וואלד, אין גאס, אין מארק. אבער ווען עס קען זיין יעדער ארט קומט עס מיט אן ארטיקל: אין א שול, אין א וואלד אאז"וו.

לשון קודש ווערטער

רוב לשון-קודש װערטער, געהערן צום מענלעכן מין. דוגמאות: דער שבת, דער טעות, דער יום-טובֿ, דער פּורים, דער חודש, דער סך-הכּל, דער נס, דער פּרוכת, דער טלית, דער ביקור-חולים. י

העברעישע ווערטער וואס ענדיקן זיך מיט א „ה" געהערן צו לשון נקבה. ווי צב"ש די עליה , די מלחמה , די חכמה, די חיה, די נבואה, אדג"ל.

לשון קודש ווערטער וועלכע באציען זיך צו א ווייבערישן מין, ווי פרויען און חיות, זיינען אין אלגעמיין לשון נקבה. ווי צב"ש: די צדיקת.

רוב לשון-קודש ווערטער וואס לאזן אויס „-ות" זענען לשון סתם: דאָס אַחדות, דאָס אחריות, דאס גלות, דאס חיות, דאס חסידות.

בײַשפילן פֿון סובסטאנטיוון

זעט דעם הויפּט אַרטיקל – סובסטאנטיוו

דער איד, דער ארטיקל, דער טיש, דער שליסל, די בעט, די האנט, די וויקיפעדיע, די טיר, די קאטעגאריע, די ראזשינקע, די שטאט, די שפראך, דאס בוך, דאס ברויט, דאס הויז, דאס ווארט, דאס לאנד, דאס עסן.