אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "השכלה"

פֿון װיקיפּעדיע
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
אין תקציר עריכה
שורה 2: שורה 2:
'''השכלה''' איז געווען א יידישע באוועגונג אין [[אייראפע]] סוף דאס [[18טע י"ה]] אין [[די נייע עפאכע]] וואס האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט די [[גוי]]שע [[סביבה]] כדי צו קענען זייערע [[חכמה|חכמות]] און איינעמען זייערע וועלטלעכע ידיעות צו זיין און [[לעכטיגקייט|אור]] ל[[גוי]]ם.
'''השכלה''' איז געווען א יידישע באוועגונג אין [[אייראפע]] סוף דאס [[18טע י"ה]] אין [[די נייע עפאכע]] וואס האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט די [[גוי]]שע [[סביבה]] כדי צו קענען זייערע [[חכמה|חכמות]] און איינעמען זייערע וועלטלעכע ידיעות צו זיין און [[לעכטיגקייט|אור]] ל[[גוי]]ם.


דער סאמער ערשטער משכיל ווערט באטראכט ביי זיינע נאכפאלגער אלס א גאון וקדוש און צדיק יסוד עולם {{מקור}} ר' [[משה מענדלסאן]] שר"י. וואס ער האט איבערגעטייטשט די גמרא קעגן די דעת פון רוב גדולי ישראל, פארן נישט פאלגן די גדולי ישראל שבימיך איז ער ל"ע געשטראפט געווארן אז זיינע קינדער און איינקלעך האבן זיך גע'שמד'ט <ref>(ר' עקיבא יוסף שלענזינגער אין זיין פי' אויפן צוואות החת"ס)</ref>.
דער סאמער ערשטער משכיל ווערט באטראכט ביי זיינע נאכפאלגער אלס א גאון וקדוש און {{מקור}} ר' [[משה מענדלסאן]] שר"י. וואס ער האט איבערגעטייטשט די גמרא קעגן די דעת פון רוב גדולי ישראל, פארן נישט פאלגן די גדולי ישראל שבימיך איז ער ל"ע געשטראפט געווארן אז זיינע קינדער און איינקלעך האבן זיך גע'שמד'ט <ref>(ר' עקיבא יוסף שלענזינגער אין זיין פי' אויפן צוואות החת"ס)</ref>.


טייל משכילים וואס זענען נעבעך געווארן קאליקע זענען געגעאנען א טריט ווייטער, זעהנדיג ווי דאס אידישער פאלק ליידט אסאך אין גלות ביי די גוים, האבן זיי געהאלטן אז אויב מען וועט זיך חלילה אויסמישן מיטן גוי וועלן זיי די גוי נישט האסן, און עס וועט זיך אויפהערן דאס אנטסעסמיטיזים.
טייל משכילים וואס זענען נעבעך געווארן קאליקע זענען געגעאנען א טריט ווייטער, זעהנדיג ווי דאס אידישער פאלק ליידט אסאך אין גלות ביי די גוים, האבן זיי געהאלטן אז אויב מען וועט זיך חלילה אויסמישן מיטן גוי וועלן זיי די גוי נישט האסן, און עס וועט זיך אויפהערן דאס אנטסעסמיטיזים.

רעוויזיע ביי 00:05, 11 יוני 2007

יידן און יידישקייט
מנורה
מנורה
עיקרי האמונה
אמונה · שלושה עשר עיקרים
עשרת הדיברות · תורה · מצוות · משיח
הייליגע ספרים אידישע שטרעמונגען
תנ"ך · תורה
משנה · גמרא
זוהר · מדרש
שלחן ערוך
חרדים · חסידים
ארטאדאקסן
קאנסערוואטיווער
רעפארמער
הויפט פערזענלעכקייטן
אבות ואמהות · משה · דוד
נביאים · עזרא · הלל · תנאים · ריב"ז
ר' עקיבא · אמוראים · סבוראים · גאונים
ראשונים · רמב"ם · יוסף קארו · אחרונים
עבודת ה' און ימים טובים
שחרית · מוסף · מנחה · ערבית
שמע ישראל · שמונה עשרה · קריאת התורה
קידוש · ברכה · תפילות און ברכות
ראש השנה · יום כיפור · סוכות
פסח · שבועות · תשעה באב
אידיש קהילה לעבן
אויפגאבעס:
רב · דיין · חזן
גבאי · מוהל
שוחט · חברה קדישא
מוסדות:
שול · מקווה
חדר · ישיבה
כולל · בית מדרש
מקומות הקדושים
דער משכן · בית המקדש · הר הבית
כותל המערבי · מערת המכפלה
קבר רחל · קבר יוסף · קברי צדיקים
ירושלים · חברון · טבריה · צפת
מצוות און מנהגים
הלכה · תרי"ג מצוות · בית דין · תפילה
לימוד תורה · צדקה · גמילות חסדים
שמע ישראל · ברית מילה
פדיון הבן · בר מצווה · נישואין
טהרת המשפחה · לוויה · קבורה
שבעה · קדיש · חברה קדישא
זעט אויך
גיור · שומרונים · קראים · מינים
יידן · אנטיסעמיטיזם


השכלה איז געווען א יידישע באוועגונג אין אייראפע סוף דאס 18טע י"ה אין די נייע עפאכע וואס האבן געהאלטן אז מען דארף זיך אויפקלערן מיט די גוישע סביבה כדי צו קענען זייערע חכמות און איינעמען זייערע וועלטלעכע ידיעות צו זיין און אור לגוים.

דער סאמער ערשטער משכיל ווערט באטראכט ביי זיינע נאכפאלגער אלס א גאון וקדוש און [פֿעלט אַ מקור] ר' משה מענדלסאן שר"י. וואס ער האט איבערגעטייטשט די גמרא קעגן די דעת פון רוב גדולי ישראל, פארן נישט פאלגן די גדולי ישראל שבימיך איז ער ל"ע געשטראפט געווארן אז זיינע קינדער און איינקלעך האבן זיך גע'שמד'ט [1].

טייל משכילים וואס זענען נעבעך געווארן קאליקע זענען געגעאנען א טריט ווייטער, זעהנדיג ווי דאס אידישער פאלק ליידט אסאך אין גלות ביי די גוים, האבן זיי געהאלטן אז אויב מען וועט זיך חלילה אויסמישן מיטן גוי וועלן זיי די גוי נישט האסן, און עס וועט זיך אויפהערן דאס אנטסעסמיטיזים.

אין שנת ה'תרו איז געווען א גרויסע אסיפה אין דייטשלאנד ווי די משכילים האבן מתיר געווען אז מען מעג חתונה האבן מיט גוים, דאס האט שפעטר געפירט צו א התבוללות, אט די משכילים זענען געווען דער וועג ווייזער פאר די רעפארמער און קאנסערוואטיווע. און דערפאר איז היינט אזוי גרויס די ראטע ביי די רעפאמער וואס זיי האבן חתונה מיט גוים.

א משכיל איז טייטש אן אויפגעלערטער געלערנטער מענטש.

ווען די וועלט איז געווארן אויפגעקלערט האבן זיך אסאך יודען מיטגעכאפט און זענען אויך געווארט אויפגעקלערט, און אנגעהויבן טראכטן ווי אלע פעלקער'ס געדאנקען גאנג,

פון דעמאלטס אהן רופט מען אהן ביי די פרומע אידן, א מענטש וואס איז אויפגעקלערט און ער גייט נישט מיטן שפאן ווי די פרומע עהרליכע, ער איז א משכיל, אן אויפגעקלערטער.

פרעפערענצן

  1. (ר' עקיבא יוסף שלענזינגער אין זיין פי' אויפן צוואות החת"ס)