אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "ערשטע וועלט-מלחמה"

פֿון װיקיפּעדיע
אינהאַלט אויסגעמעקט אינהאַלט צוגעלייגט
אין תקציר עריכה
שורה 41: שורה 41:
== דער מזרחדיקער פראנט ==
== דער מזרחדיקער פראנט ==
דייטשלאנד האט אטאקירט [[רוסלאנד]] טראכטנדיק אז די גרויסע רוסישע מיליטער וועט נישט קענען מאביליזירן ביז זעקס וואכן. למעשה האבן די רוסן זיך מאביליזירט אין צען טעג. די רוסן האבן אטאקירט [[גאליציע]] אין דער [[עסטרייך אונגארישע אימפעריע]] און [[מזרח פרייסן]] אין דייטשלאנד. גאליציע האבן זיי גיך אינוואדירט, אבער אין מזרח זענען זיי געווארן אפגעשטעלט ביים קאמף פון טאנענבערג.
דייטשלאנד האט אטאקירט [[רוסלאנד]] טראכטנדיק אז די גרויסע רוסישע מיליטער וועט נישט קענען מאביליזירן ביז זעקס וואכן. למעשה האבן די רוסן זיך מאביליזירט אין צען טעג. די רוסן האבן אטאקירט [[גאליציע]] אין דער [[עסטרייך אונגארישע אימפעריע]] און [[מזרח פרייסן]] אין דייטשלאנד. גאליציע האבן זיי גיך אינוואדירט, אבער אין מזרח זענען זיי געווארן אפגעשטעלט ביים קאמף פון טאנענבערג.
אין מיי 1915 האבן די צענטראלע מעכטן אדורכגעבראכן די דרום גרענעצן פון פוילן, און אום 5טן אויגוסט האבן זיי איינגענומען [[ווארשע]], און די רוסן האבן זיך געדארפט צוריקציען פון פוילן. אין [[זימבערגן]] האבן דייטשע קראפטן געהאלפן די עסטרייכער קראפטן ביז אום 6טן דעצעמבער איז [[בוקארעשט]] געפאלן צו די צענטראלע מעכטן.
אין מיי 1915 האבן די צענטראלע מאכטן אדורכגעבראכן די דרום גרענעצן פון פוילן, און אום 5טן אויגוסט האבן זיי איינגענומען [[ווארשע]], און די רוסן האבן זיך געדארפט צוריקציען פון פוילן. אין [[זימבערגן]] האבן דייטשע קראפטן געהאלפן די עסטרייכער קראפטן ביז אום 6טן דעצעמבער איז [[בוקארעשט]] געפאלן צו די צענטראלע מאכטן.


איז רוסלאנד האבן די באפעלקערונג דערקעגנט דאס באהאנדלען פון דער מלחמה. נאך דעמאנסטראציעס אין דער הויפטשטאט [[פעטראגראד]] האט דער [[ניקאליי דער צווייטער|צאר ניקאליי]] אבדיקירט אין מערץ 1917.
איז רוסלאנד האבן די באפעלקערונג דערקעגנט דאס באהאנדלען פון דער מלחמה. נאך דעמאנסטראציעס אין דער הויפטשטאט [[פעטראגראד]] האט דער [[ניקאליי דער צווייטער|צאר ניקאליי]] אבדיקירט אין מערץ 1917.

== דרומדיקע פראנטן ==
=== מיטל־מזרח פראנט ===
דער '''מיטלענדישער־ים פֿראנט''', אויך באוואוסט ווי דער דרומדיקער פֿראנט, איז געווען צווישן די [[בריטישע אימפעריע|בריטישע]] און [[רוסלענדישע אימפעריע]]ס פון די '''[[אליאירטע מאכטן]]''' און די [[אטאמאנישע אימפעריע]] (טערקיי) און א מיליטערישע מיסיע פון [[דייטשלאנד]] פון די '''[[צענטראלע מאכטן]]:''' [[האימפריה העות'מאנית]] (טורקיה) ומשלחת צבאית מ[[גרמניה]]. לצד מדינות ההסכמה פעלו כוחות ערבים במסגרת [[המרד הערבי]] בלחימה ב[[חצי האי סיני]] וב[[ארץ ישראל]]. ולאחר [[מהפכת אוקטובר]] ברוסיה גם [[ארמניה|הרפובליקה הארמנית]] הצטרפה למערכה. הלחימה בחזית הים תיכונית החלה ב-[[2 באוקטובר]] [[1914]], פעולות האיבה הסתיימו ב-[[30 באוקטובר]] [[1918]] ותוצאות המלחמה נקבעו ב[[הסכם סוור]] ב-[[10 באוגוסט]] [[1920]]. הלחימה בחזית הדרום הייתה בשטחים נרחבים יותר מבין אלה שבשאר החזיתות וכללו את האזורים הבאים: חצי האי סיני וארץ ישראל, אזור [[מסופוטמיה]], אזור ה[[קווקז]] ואזור [[גליפולי]] במצרי ה[[דרדנלים]].

האימפריה העות'מאנית שהצטרפה למעצמות המרכז איימה על ה[[קווקז]] הרוסי, על הקשר הבריטי עם [[הודו]] - "היהלום שבכתר" והמזרח דרך [[תעלת סואץ]] ועל שדות ה[[נפט]] של [[מוסול]] שב[[עיראק]] (מאגרי הנפט ב[[איראן]] וב[[סעודיה]] התגלו רק לאחר מכן). האימפריה העות'ומנית גם חסמה את הים השחור לסחר רוסי, בנוסף לחסימת הים הבלטי על ידי גרמניה. בכך הוטל מצור כלכלי יעיל על סחר החוץ הרוסי שהצטמצם ב-95%. הנמלים היחידים דרכם ניתן היה לשלוח סיוע ממדינות ההסכמה לרוסיה היו ארכנגלסק (קופא שישה חודשים בחורף) וולדיווסטוק המרוחקת 13,000 ק"מ מקווי החזית.


== די ים־ארענע ==
== די ים־ארענע ==
שורה 54: שורה 60:


== נאך דער מלחמה ==
== נאך דער מלחמה ==
די מלחמה האט אויפגעהערט דעם 11טן נאוועמבער 1918, ווען די צענטראלע מעכטן האבן נאכגעגעבן. אזוי ווי בריטאניע און אמעריקע האבן געזיגט דייטשלאנד, האט דייטשלאנד און עסטרייך געמוזט אונטערשרייבן דעם [[ווערסיי אפמאך]]. זיי האבן געדארפט נעמען אחריות פאר דער מלחמה, און מ'האט צעשפאלטן די גרויסער עסטרייך אונגארישע אימפעריע. דייטשלאנד האט געמוזט באצאלן $66.7 מיליאן ווידערגוטמאכונג, וואס זיי האבן געענדיגט צאלן דעם 4טן אקטאבער 2010.
די מלחמה האט אויפגעהערט דעם 11טן נאוועמבער 1918, ווען די צענטראלע מאכטן האבן נאכגעגעבן. אזוי ווי בריטאניע און אמעריקע האבן געזיגט דייטשלאנד, האט דייטשלאנד און עסטרייך געמוזט אונטערשרייבן דעם [[ווערסיי אפמאך]]. זיי האבן געדארפט נעמען אחריות פאר דער מלחמה, און מ'האט צעשפאלטן די גרויסער עסטרייך אונגארישע אימפעריע. דייטשלאנד האט געמוזט באצאלן $66.7 מיליאן ווידערגוטמאכונג, וואס זיי האבן געענדיגט צאלן דעם 4טן אקטאבער 2010.


== וועבלינקען ==
== וועבלינקען ==

רעוויזיע ביי 15:09, 29 יאַנואַר 2014

ה'תרע"ו

דער ערשטער וועלט קריג האט אויסגעפלאצט אין אייראפע אין חודש אב ה'תרע"ד ביז חודש כסליו ה'תרע"ט ; 1914 - 1918. די מלחמה האט זיך אנטוויקלט צו א וועלט קריג וואס האבן זיך מיטגעטייליגט 135 פעלקער פון האלבן גלאבוס פון פינף קאנטינענטן.

דער קריג האט פארענדערט די גרענעצן אין אייראפע. און האט צוגעבריינגט צו מער ווי 16 מיליאן געהרג'עטע, 40% פון זיי ציווילע בירגער, און 20 מיליאן פארווונדעטע. די ערשטע סיבה פאר'ן קריג איז געווען דער מארד פון ארכהערצאג פראנץ פערדינאנד אין סאראייע דורך א סערבישער בירגער.

דער נאמען ערשטער וועלט קריג (ענגליש: The First World War 1914-1918) איז שוין געווארן גערופן נאך פאר דעם צווייטן וועלט קריג.

די מלחמה האט פאסירט אין עטליכע שלאכט-ערטער, די הויפט שלאכטן זיינען געוועזן:

די צוויי קעמפער זייטן:

אויך זענען געווען שלאכטן אין כינע און אין אפריקע. מ'האט זיך געשלאגן אויך אין ים און אין דער לופט.

די ערשטע וועלט מלחמה איז געווען די ערשטע מלחמה וואו מ'האט געניצט גאנץ ברייט טאנקען, עראפלאנען און סובמארינען.

ביים סוף פון דער מלחמה, פיר הויפט אימפערישע מאכטן—די דייטשע, רוסלענדישע, אטאמאנישע און עסטרייך־אונגארישע אימפעריעס—האבן אינגאנצן אויפגעהערט. פון די ערשטע צוויי זענען געבליבן לענדער מיט קלענערע טעריטאריעס, און די אנדערע צוויי האט מען אינגאנצן צעבראכן. די מאפע פון צענטראלער אייראפע האט מען געמאלט מיט עטלעכע נייע מדינות. מיט דער האפנונג פון פארמיידן נאך אזא קאנפליקט האט מען אויפגעשטעלט די פעלקער ליגע.


גורמים

מאפע פון די משתתפים אין דער ערשטער וועלט מלחמה: אליאירטע מאכטן גרין, צענטראלע מאכטן אראנזש, און נייטראלע לענדער גרא

אינעם 19טן יארהונדערט, האבן די הויפט אייראפעישע מאכטן געהאט געשטרעבט צו האלטן א קראפט גלייכוואג דורכאויס אייראפע, פון וואס איז ארויסגעקומען א קאמפלעקסע נעצווערק פון פאליטישע און מיליטערישע אליאנצן דורכאויס דעם קאנטינענט ביז 1900. די אליאנצן האבן אנגעהויבן אין 1815, מיט דער הייליגער אליאנץ צווישן פרייסן, רוסלאנד און עסטרייך. אין אקטאבער 1873, האט דער דייטשער קאנצלער אטא פאן ביסמארק פארהאנדלט דעם דרייקייסערבונד צווישן די מאנארכן פון עסטרייך־אונגארן, רוסלאנד און דייטשלאנד. דער דאזיקער אפמאך איז אבער אדורכגעפאלן ווייל עסטרייך־אונגארן מיט רוסלאנד האבן נישט געקענט מסכים זיין וועגן די באלקאנען, ביז אין 1879 האבן דייטשלאנד און עסטרייך־אונגארן געשאפן די צווייאיקע אליאנץ. זיי האבן אין דעם געזען א וועג צו ווירקן אקעגן רוסישע איינפלוס אין די באלקאנען ווען די אטאמאנישע אימפעריע האט ממשיך געווען זיך אפשוואכן. אין 1882, האט די אליאנץ זיך פארברייטערט אריינצונעמען איטאליע אין וואס איז געווארן די דרייאיקע אליאנץ.

דער מערבדיקער פראנט

דער פלאן פון דייטשלאנד זיך קעגנשטעלן קעגן דעם פראנצויזיש-רוסישן בונד האט איינגעשלאסן דערלאנגען א קנאקעדיקן קלאפ אויף פראנקרייך און דערנאך זיך אומקערן זיך קעגנשטעלן קעגן דער פארהעלטענישווייז פאמעלעכער ארמיי פון די רוסן. אנשטאט אטאקירן פראנקרייך דירעקט, האבן זיי געהאלטן בעסער צו אטאקירן פון דער צפון זייט. אבער דאס האט געפאדערט אדורכגיין בעלגיע. דייטשלאנד האט געבעטן א פרייע דורכגאנג דורך בעלגישער טעריטאריע, און האט צוגעזאגט אז מיט דעם וועט בעלגיע געניסן פון א בונד מיט דייטשלאנד. בעלגיע האט אבער אפגעזאגט, און אום 2טן אויגוסט האט דייטשלאנד אנגעהויבן אינוואדירן פראנקרייך דורף בעלגיע און לוקסעמבורג. די דייטשן האבן זיך אנגעשטויסן מיט א שטארקן קעגנשטעל לעבן די פעסטונגען פון דער בעלגישער שטאט ליעזש. אינצווישנצייט האט דאס פאראייניגטע קעניגרייך געשיקט אן ארמיי אין פראנקרייך וואס האט פראגרעסירט אין בעלגיע אריין.

דעם 20סטן אויגוסט האבן די דייטשע קראפטן איינגענומען בריסל, און אום דעם 9טן אקטאבער האט געענדיקט די באלאגערונג אויף אנטווערפן; די שטאט איז געפאלן אין די הענט פון די דייטשן און כמעט גאנץ בעלגיע איז געווארן איינגענומען.

די ערשטע אינוואזיע אויף באדן פון די פיינד וואס די אליאירטע מאכטן האבן אדורכגעפירט איז נישט געווען אין אייראפע נאר אין אפריקע: קראפטן פון דרום אפריקע האבן אטאקירט און איינגענומען די דייטשע קאלאניע אין דרומדיקער אפריקע (היינט נאמיביע).

דער מזרחדיקער פראנט

דייטשלאנד האט אטאקירט רוסלאנד טראכטנדיק אז די גרויסע רוסישע מיליטער וועט נישט קענען מאביליזירן ביז זעקס וואכן. למעשה האבן די רוסן זיך מאביליזירט אין צען טעג. די רוסן האבן אטאקירט גאליציע אין דער עסטרייך אונגארישע אימפעריע און מזרח פרייסן אין דייטשלאנד. גאליציע האבן זיי גיך אינוואדירט, אבער אין מזרח זענען זיי געווארן אפגעשטעלט ביים קאמף פון טאנענבערג. אין מיי 1915 האבן די צענטראלע מאכטן אדורכגעבראכן די דרום גרענעצן פון פוילן, און אום 5טן אויגוסט האבן זיי איינגענומען ווארשע, און די רוסן האבן זיך געדארפט צוריקציען פון פוילן. אין זימבערגן האבן דייטשע קראפטן געהאלפן די עסטרייכער קראפטן ביז אום 6טן דעצעמבער איז בוקארעשט געפאלן צו די צענטראלע מאכטן.

איז רוסלאנד האבן די באפעלקערונג דערקעגנט דאס באהאנדלען פון דער מלחמה. נאך דעמאנסטראציעס אין דער הויפטשטאט פעטראגראד האט דער צאר ניקאליי אבדיקירט אין מערץ 1917.

דרומדיקע פראנטן

מיטל־מזרח פראנט

דער מיטלענדישער־ים פֿראנט, אויך באוואוסט ווי דער דרומדיקער פֿראנט, איז געווען צווישן די בריטישע און רוסלענדישע אימפעריעס פון די אליאירטע מאכטן און די אטאמאנישע אימפעריע (טערקיי) און א מיליטערישע מיסיע פון דייטשלאנד פון די צענטראלע מאכטן: האימפריה העות'מאנית (טורקיה) ומשלחת צבאית מגרמניה. לצד מדינות ההסכמה פעלו כוחות ערבים במסגרת המרד הערבי בלחימה בחצי האי סיני ובארץ ישראל. ולאחר מהפכת אוקטובר ברוסיה גם הרפובליקה הארמנית הצטרפה למערכה. הלחימה בחזית הים תיכונית החלה ב-2 באוקטובר 1914, פעולות האיבה הסתיימו ב-30 באוקטובר 1918 ותוצאות המלחמה נקבעו בהסכם סוור ב-10 באוגוסט 1920. הלחימה בחזית הדרום הייתה בשטחים נרחבים יותר מבין אלה שבשאר החזיתות וכללו את האזורים הבאים: חצי האי סיני וארץ ישראל, אזור מסופוטמיה, אזור הקווקז ואזור גליפולי במצרי הדרדנלים.

האימפריה העות'מאנית שהצטרפה למעצמות המרכז איימה על הקווקז הרוסי, על הקשר הבריטי עם הודו - "היהלום שבכתר" והמזרח דרך תעלת סואץ ועל שדות הנפט של מוסול שבעיראק (מאגרי הנפט באיראן ובסעודיה התגלו רק לאחר מכן). האימפריה העות'ומנית גם חסמה את הים השחור לסחר רוסי, בנוסף לחסימת הים הבלטי על ידי גרמניה. בכך הוטל מצור כלכלי יעיל על סחר החוץ הרוסי שהצטמצם ב-95%. הנמלים היחידים דרכם ניתן היה לשלוח סיוע ממדינות ההסכמה לרוסיה היו ארכנגלסק (קופא שישה חודשים בחורף) וולדיווסטוק המרוחקת 13,000 ק"מ מקווי החזית.

די ים־ארענע

די הויפט ים־פלאטן וואס זענען געווען טעטיק אין דער ים־ארענע זענען געווען פונעם פאראייניגטן קעניגרייך און פון דייטשלאנד. יעדע איינע פון די גרויסמאכטן האט פרובירט איבערצואוועגן די מלחמה אין אלגעמיין דורך שטעלן א ים־בלאקאדע אויפן צווייטן, וואס די בלאקאדע וועט פארמיידן אריינברענגען פראוויאנט צום באלאגערטן לאנד. אבער ס'איז געווען ווייניקע אנטרעפן צווישן די צוויי פלאטן.

יידן אין ארץ ישראל בשעת דעם וועלט קריג

בשעת דער ערשטער וועלט קריג האבן די יידן אין ארץ ישראל געליטן פון שווערע ארימקייט, ווייל די גרעניצן פון ארץ ישראל זיינען געווען פארשפארט, און דער עיקר האנדל פון די יידן איז געווען עקספארטירן פרוכט צו אייראפע. אויך די פרומע (אנשי יישוב הישן) וואס האבן דאן זיך אויסגעהאלטן פון די "כספי החלוקה וואס האבן באקומען פון פארמעגלעכע יידן פון איבער דער גארער וועלט, האבן אויפגעהערט באקומען זייער פארדינסט.

נאך דער מלחמה

די מלחמה האט אויפגעהערט דעם 11טן נאוועמבער 1918, ווען די צענטראלע מאכטן האבן נאכגעגעבן. אזוי ווי בריטאניע און אמעריקע האבן געזיגט דייטשלאנד, האט דייטשלאנד און עסטרייך געמוזט אונטערשרייבן דעם ווערסיי אפמאך. זיי האבן געדארפט נעמען אחריות פאר דער מלחמה, און מ'האט צעשפאלטן די גרויסער עסטרייך אונגארישע אימפעריע. דייטשלאנד האט געמוזט באצאלן $66.7 מיליאן ווידערגוטמאכונג, וואס זיי האבן געענדיגט צאלן דעם 4טן אקטאבער 2010.

וועבלינקען

וויקימעדיע קאמאנס האט מעדיע שייך צו: ערשטע וועלט-מלחמה


  1. ווייטערפירן מוסטער:רא
  2. ווייטערפירן מוסטער:רא
  3. ווייטערפירן מוסטער:רא
  4. ווייטערפירן מוסטער:רא
  5. ווייטערפירן מוסטער:רא
  6. ווייטערפירן מוסטער:רא
  7. ווייטערפירן מוסטער:רא